TIN TỨC

fanpage

Thống kê truy cập

  • Online: 61
  • Hôm nay: 584
  • Tháng: 7323
  • Tổng truy cập: 5140642
Chi tiết bài viết

CHÚ HỎA VÀ CÔNG NGHIỆP CỦA GIA TỘC HUIBONHOA (Phần 2)

3- HẬU DUỆ CỦA CHÚ HỎA

Ông bà Huỳnh Văn Hoa có cả thảy 15 người con, trong đó có 4 trai. Người con trưởng tên Huỳnh Trọng Mô 黃仲謨, lúc nhỏ được bác ruột là ông Huỳnh Văn Bỉnh nhận làm con. Người này lúc trẻ từng sang Việt Nam giúp Chú Hỏa trong việc kinh doanh nhưng đã sớm mệnh một khi đang độ trung niên, con cháu của ông vì không nhập Pháp tịch nên ngày càng xa dần nguồn cội.

 
Ba người con trai của chú Hỏa (từ trái): Huỳnh Trọng Tán, Huỳnh Trọng Huấn, Huỳnh Trọng Bình - Ảnh tư liệu
 
Người con thứ hai là Huỳnh Trọng Huấn 黃仲訓, tên Tây là Tang-Hung HuiBonHoa, sinh năm 1876 ở Hạ Môn (Phúc Kiến). Ông là cao đồ của danh nho đất Tuyền Châu Lý Thanh Cơ[6]. Sau khi ứng thí đỗ tú tài, ông cưới vợ rồi qua Sài Gòn trợ giúp kinh doanh với cha. Năm 1910, ông tiến hành đầu tư ở cố hương, lập Công ty địa ốc “Huỳnh Vinh Viễn đường”, xây biệt thự ở Cổ Lãng tự (nay thuộc quận Tư Minh thành phố Hạ Môn tỉnh Phúc Kiến) cho người nước ngoài thuê[7]. Thế chiến II bùng nổ, Nhật chiếm An Nam (cuối 1940), nhiều lần mời Huấn tham gia chính trường nhưng ông đều từ chối. Tháng 3-1942, nhà cầm quyền Nhật nghi ngờ Huấn qua lại với chính phủ Tưởng Giới Thạch nên bắt giam ông. Hơn ba năm sau, Nhật Bản đầu hàng Đồng minh (8-1945), ông mới được trả tự do. Huỳnh Trọng Huấn qua đời tại Sài Gòn năm 1951, hưởng thọ 76 tuổi. Ông có vai vế cao nhất gia tộc Hui-Bon-Hoa, nên cũng là người thừa kế danh hiệu “Chú Hỏa”.
 
Người thứ ba tên Huỳnh Trọng Tán 黃仲讚 – Tang-Chanh HuiBonHoa. Sinh năm 1877 tại Tuyền Châu, Phúc Kiến. Sau khi cưới vợ, ông qua Việt Nam hiệp trợ kinh doanh với gia đình. Người này tính tình trầm ổn, có công lớn khuếch trương chuỗi hiệu cầm đồ và kinh doanh bất động sản của Hui-Bon-Hoa nên được mọi người trong gia tộc kính nể. Tán ít khi ra mặt giao tiếp lại mất sớm (1934) nên ít được người ngoài biết đến. Phải vài tháng sau khi Huỳnh Trọng Tán mất, Tạp chí kinh tế-tài chính Nam kỳ phát hành số đặc biệt để tưởng niệm và tuyên dương những cống hiến của ông trong nâng cao phúc lợi xã hội của Nam kỳ, người ta mới biết đến những đóng góp của ông[8]. Thập niên 60, con cháu của Tán dần dần thiên di ra nước ngoài.
 
Người con trai thứ tư là Huỳnh Trọng Bình 黃仲評 – Thang-Phien Hui-Ban-Hoa, sinh năm 1892. Sinh sau đẻ muộn nên thời trẻ Bình được cho du học, chỉ đến khi ông đã thuần thục (1922) mới tham gia kinh doanh, hỗ trợ Huỳnh Trọng Huấn trong đối ngoại. Sau khi hai người anh mất, Bình thành người quản lý tối cao và kế tục danh hiệu “Chú Hỏa”[9].
 
Anh em nhà họ phân công nhau, Huỳnh Trọng Huấn tính tình hào sảng hiếu khách phụ trách đối ngoại giao tiếp với khách hàng, Huỳnh Trọng Tán trầm lặng sâu xa lo việc đối nội quản lý tài vụ. Khi phải về Tàu đầu tư, Huỳnh Trọng Huấn cho xây một cầu mát ở thắng cảnh Nhật Quang nhai của Cổ Lãng tự để tỏ lòng nhớ người em Huỳnh Trọng Tán. Tình cảm anh em của họ sâu sắc trên thuận dưới hòa, nên trong công việc kinh doanh phối hợp cực kỳ ăn ý.
 
Năm 1931, khi gia tộc làm lễ “hợp bách tuế” (mừng tuổi của hai trưởng bối Trọng Huấn, Trọng Tán cộng lại tròn trăm), Huỳnh Trọng Huấn nhân dịp này đặt ra bài “Huỳnh Vinh Viễn đường mục hành tự” 黃氏榮遠堂穆行序:
 
慶元積善 Khánh nguyên tích thiện
和以致祥 Hòa dĩ trí tường
丕基南振 Phi cơ Nam chấn
修業東揚 Tu nghiệp Đông dương
子承孫繼 Tử thừa tôn kế
源遠流長 Nguyên viễn lưu trường
嘉禾文藻 Gia hòa văn tảo
翹首家鄉 Kiều thủ gia hương
 
(Mừng dòng họ càng thêm người càng chứa điều thiện/ Lấy hòa thuận làm điều cực tốt lành/ Nền tảng lừng lẫy phương Nam/ Công nghiệp rạng rỡ phương Đông/ Con truyền cháu nối/ Gốc vững dòng bền/ Điềm lành đẹp đẽ/ Ngẩng đầu với quê xưa).
 
Đây là loại thơ mà các dòng họ lớn của người Tàu áp dụng đặt sẵn chữ lót cho con cháu, để họ hàng dễ nhận ra và biết vai vế thứ bậc của nhau, còn gọi là “Phả tự thi” 譜字詩. Đời chữ “Khánh” tức thế hệ thứ ba của dòng họ HuiBonHoa đã có hơn 50 người, đến thời điểm 1975 đã xuất hiện tên đệm bằng chữ “Tích” (thế hệ thứ năm). Dòng dõi Chú Hỏa từ đây đâm cành nảy nhánh sum suê thịnh vượng.
 
Bài thơ này của Huỳnh Trọng Huấn được khắc lại theo thủ bút của ông, treo ở từ đường của Huỳnh Vinh Viễn đường. Sau 1975, giặc cộng tịch thu cướp mất nhiều đồ cổ ngoạn của gia tộc Hui-Bon-Hoa, tấm bảng khắc Phả tự thi này cũng biến mất từ đó. Hơn 30 năm sau (2007), một người thuộc hàng chữ “Nguyên” (thế hệ thứ tư) của gia tộc Hui-Bon-Hoa sang Việt Nam cúng phần mộ ông bà, tình cờ gặp lại bảng khắc Phả tự của nhà mình được bày bán bên lề đường đã lập tức mua lại. Tấm biển được mang về Pháp sum họp với con cháu.
 
4- DINH THỰ CHÚ HỎA
 
Khu dinh thự của gia tộc Hui-Bon-Hoa tọa lạc ở Quận Nhứt, Sài Gòn. Khu đất này ban đầu vốn là nơi ông Huỳnh Văn Hoa cất nhà liền kề nhau cho các con trai, sau này được Huỳnh Trọng Huấn tậu rộng thêm, với tổng diện tích 3.514 mét vuông. Mặt tiền là đường d’Alsace Lorraine (nay là đường Phó Đức Chính); bên trái là đường Hamelin (Đệ nhứt Cộng hòa đổi thành đường Hồ Văn Ngà, đời mạt cộng từ đường đổi là Lê Thị Hồng Gấm); bên phải là đường d’Ayot (Việt Nam Cộng Hòa là đường Nguyễn Văn Sâm, Việt cộng đổi thành đường Nguyễn Thái Bình); và sau lưng là đường Bourdais (tức đường Calmette).
 
Sau khi từ Hạ Môn về, Huỳnh Trọng Huấn nhờ kiến trúc sư người Pháp là Rivera thiết kế hòa hợp Á-Âu, xây bốn dinh thự ở khu đất này (1925-1929), gồm: “Trọng Huấn lâu”, nay dùng làm Bảo tàng Mỹ thuật; “Trọng Tán lâu”, được Cộng quân dùng làm trụ sở ngân hàng một thời gian, sau đó đã dỡ bỏ; “Trung lâu”, tòa nhà này tầng dưới là tổng hành dinh của Công ty bất động sản Huỳnh Văn Hoa (tên Tây là Société Immobilière Hui-Bon-Hoa, SIHBH), tầng giữa là từ đường của dòng họ, giờ là một phần của Bảo tàng Mỹ thuật[10]; “Trọng Bình lâu”, nay đã được chính quyền cách mạng cho tư nhân thuê.
 
Quần thể biệt thự này thời bấy giờ được gọi theo tên công ty địa ốc của anh em nhà Hui-Bon-Hoa là khu dinh thự “Huỳnh Vinh Viễn đường”, giới bình dân gọi là “Nhà Chú Hỏa”.
 
Đối diện Nhà Chú Hỏa là nhà 66 Phó Đức Chính, địa chỉ này vốn là tiệm cầm đồ đầu tiên của Huỳnh Văn Hoa. Sau khi xây dựng xong bốn dinh thự Huỳnh Vinh Viễn đường, Huỳnh Trọng Huấn cũng cho xây mới tòa nhà này, dùng làm nơi trú ngụ cho người vợ kế và các con của ông (Hình 4). Sau 1975, nhà này cũng được chính quyền mới tịch biên. Sau nhiều lần sang tay nhau giữa các ông chủ đỏ, địa chỉ này hiện nay là Cao ốc văn phòng Sacomreal - Generalimex.
 
5- KINH DOANH CẦM ĐỒ
 
Từ 1864, nhà cầm quyền Pháp đã cấp phép cho tư nhân mở tiệm cầm đồ trên lãnh thổ Nam kỳ. Tiệm cầm đồ đầu tiên của Sài Gòn-Chợ Lớn là Công ty MM. Apan Suo-yoo, do Hoa kiều Apan thành lập. Do giới kinh doanh ngành này lúc bấy giờ thu lãi suất quá cao, vào 1871 chính quyền thực dân ra quy chế quản lý lãi suất và chính thức cho phép mở tiệm cầm đồ ở Sài Gòn, Chợ Lớn, Mỹ Tho, Sa Đéc, Vĩnh Long và Châu Đốc.
 
1875, Antoine Ogliastro – người sau này là bạn tâm giao của Huỳnh Văn Hoa – thành lập công ty Antoine Ogliastro & Cie. ở Paris, tham gia kinh doanh lãnh vực cầm đồ. Em vợ của Antoine là Oscar du Crouzet làm giám đốc cho Apan, qua đó ông kết giao với Hoa kiều Apan. 1878, hai người cùng với một Pháp kiều khác là Théodore Blustein hợp tác thành lập công ty cầm đồ La Société Apan, Ogliastro-Blutstein et Cie. ở Sài Gòn. Sau này, Blutstein qua đời, công ty đổi tên thành La Société Ogliastro-Blutstein, Apan et Cie.. Công ty của họ lần hồi mở thêm chi nhánh ở Đa Kao, Cầu Kho, Gia Định, và cả miệt Lục tỉnh như Vĩnh Long, Cần Thơ, Long Xuyên, Tân An... Huỳnh Văn Hoa đã kết giao với Antoine trong quãng thời gian này.
 
Không ai biết đích xác họ quen nhau trong trường hợp nào, chỉ biết từ 1887, Hoa đã là người quản lý toàn bộ ngành kinh doanh cầm đồ của Antoine ở xứ Nam kỳ. Những năm tiếp theo đó, họ luôn hùn hạp trong mọi cuộc làm ăn, cùng sánh vai nhau xây dựng sự nghiệp.
 
1900, các cửa tiệm cầm đồ của Antoine đều được Huỳnh Văn Hoa hùn vốn, công ty của Antoine từ đó đổi tên thành Công ty hợp doanh Ogliastro, Hui Bon Hoa et Cie. Năm 1901, Huỳnh Văn Hoa tạ thế, thế hệ Chú Hỏa thứ hai thừa kế cổ phần của hợp doanh này. Chẳng những thế, đến sau khi Antoine qua đời (1908), hai con ông là Lucien Ogliastro và Louis Ogliastro vẫn tiếp tục hợp tác với các con của Huỳnh Văn Hoa. Năm 1912, Lucien mất. 1927, Louis chuyển hướng kinh doanh ra thị trường Bắc kỳ và Cao Miên (Campuchia). Tuy vậy, đến năm 1951 Louis mới tuyên bố giải thể, rút vốn và rời khỏi thị trường Đông Dương.
 
Chuỗi tiệm cầm đồ do thế hệ thứ hai của hai dòng họ ngày càng khuếch trương: ra Gò Vấp, Hóc Môn, Bà Chiểu, xuống tới Mỹ Tho, Gò Công, Bãi Xàu, Sóc Trăng... Nói chung, mạng lưới kinh doanh của họ phủ khắp các thị tứ và cảng sông trọng yếu của miền Nam.
 
1930, đối thủ của gia tộc Hui-Bon-Hoa xuất hiện, đó là công ty kinh doanh động sản và tín dụng của Ấn Độ, Crédit Mobilier Indochinois, có số vốn 10 triệu franc.
 
1931, Tòa Thị chính cho đấu thầu quyền khai thác tín dụng ở Saigon, chỉ có hai công ty là Ogliastro-HuiBonHoa và Crédit Mobilier Indochinois dự thầu. Người Ấn đã phá giá, đề xuất mức thuế cầm đồ là 25% để giành được quyền kinh doanh trong 6 năm. Công ty của hai gia tộc Ogliastro và Hui-Bon-Hoa phải rút khỏi thị trường Saigon. Ngay trong năm đó, Indochinois mở rộng thêm chi nhánh không chỉ xuống Nam kỳ Lục tỉnh mà còn lan tỏa ra Hà Nội, Hải Phòng, Phnom Penh. Tính riêng ở Nam kỳ, năm 1938 tổng cộng có 28 tiệm cầm đồ thì đến 16 tiệm là của Indochinois, còn lại 12 tiệm là của Ogliastro-HuiBonHoa. Phải đến 1950, Indochinois giải thể, gia tộc Hui-Bon-Hoa mới trở lại địa vị thống lãnh kinh doanh cầm đồ ở Nam kỳ.
 
6- KINH DOANH BẤT ĐỘNG SẢN
 
Lúc ban đầu lập nghiệp, Huỳnh Văn Hoa nhờ biết được thông tin sắp xây dựng tuyến đường sắt ở Saigon, ông đã tậu một khu đất hoang sình lầy diện tích gần 10ha với giá rẻ gần như cho không. Đến 1881, khi khởi công xây dựng tuyến đường hỏa xa Saigon-Cholon, nhà cầm quyền Pháp đã đền bù cho Hoa một số tiền lớn, đủ để ông ra tiệm cầm đồ. Không những thế, khu vực đó sau khi mở nhà ga liền trở nên sầm uất, Chú Hỏa bèn cho cất nhà trên diện tích còn lại để bán và cho thuê. Khu đất phát tích của Huỳnh gia đó tọa lạc ở Quận Nhứt, được người trong gia tộc Hui-Bon-Hoa gọi là Hậu Phương Lan 厚芳蘭. Địa danh này được khắc trang trọng trên mộ chí của Huỳnh Văn Hoa. Sau này Huỳnh Trọng Huấn đầu tư dinh thự ở Hạ Môn cũng cho xây một nhà kỷ niệm có tên “Hậu Phương Lan quán” để ghi nhớ công ơn khai phá cơ nghiệp của cha mình.
 
Chẳng có tư liệu nào ghi chép địa điểm cụ thể của bãi đất hoang ấy. Còn cái tên Hậu Phương Lan nghe vừa văn vẻ vừa lạ hoắc, thật ra chính là ký âm phương ngữ Quảng Đông của địa danh Cầu Ông Lãnh.
 
Khu vực Cầu Ông Lãnh nằm giữa khuôn viên các đường Galliéni (tức đường Trần Hưng Đạo), Marchaise (đường Bác sĩ Yersin), Dixmude (đường Đề Thám) và đường Belgique (thời Việt Nam Cộng Hòa là đường Bến Chương Dương, nay nó đã được sang tên cho một cố thủ tướng Việt cộng). Thời Pháp, dân Tàu kêu Cầu Ông Lãnh bằng Hậu Phương Lan, đến thời Đệ Nhất Cộng Hòa mới phiên âm trực tiếp là “Cựu Ông Lãnh” 舊翁領 hoặc “Cựu Ngũ Luân” 舊五倫. Khu dinh thự “Huỳnh Vinh Viễn đường” liền kề đại lộ de la Somme (nay là Hàm Nghi), nhà ga xe lửa đầu tiên của Saigon được xây dựng ở đại lộ này. Cạnh đó là chợ Bến Thành, nơi đến nay vẫn còn lưu lại những biệt thự kiểu Pháp do gia tộc HuiBonHoa xây dựng.
 
1901, sau khi Huỳnh Văn Hoa mất, hai anh em Trọng Huấn và Trọng Tán quyết định thành lập Công ty huynh đệ Hui-Bon-Hoa (La Société Hui Bon Hoa et fréres). Công ty này chuyên kinh doanh địa ốc, cất nhà cho thuê, xây dựng nhà xưởng và các tòa nhà thương mại. Phạm vi hoạt động của nó không chỉ ở Saigon mà còn mở rộng trên toàn Liên bang Đông Dương và các quốc gia lân cận. Anh em họ phân công nhau: Trọng Tán xử lý công cuộc làm ăn ở Nam kỳ, Trọng Huấn về Hạ Môn đầu tư, phát triển sự nghiệp ra hải ngoại.
 
1918, Đệ nhất Thế chiến kết thúc, kinh tế suy thoái khiến giá đất giảm mạnh, Huỳnh Trọng Tán phóng tay thu mua và xây cất nhà cửa, dinh thự ở Saigon-Cholon. Khắp các đại lộ huyết mạch và chợ đầu mối thuộc địa bàn này đều có cơ ngơi tòa ngang dãy dọc của “Chú Hỏa”. Ở thời kỳ cực thịnh, Công ty địa ốc Hui-Bon-Hoa sở hữu hơn hai vạn ngôi nhà, bằng 1/5 tổng số địa ốc Saigon-Cholon lúc bấy giờ. Qua thời kỳ suy thoái, kinh tế khởi sắc khiến giá bất động sản tăng dần, cơ nghiệp của Huỳnh gia cũng tăng theo đều đều. Cùng lúc đó, công ty địa ốc Huỳnh Vinh Viễn đường do Huỳnh Trọng Huấn thành lập ở Hạ Môn cũng xây cất được hơn 60 tòa biệt thự trên đảo Cổ Lãng, việc làm ăn cứ thế phát triển tính bằng ngày.
 
Giai đoạn Đệ nhị Thế chiến, các thành viên thuộc hàng chữ Khánh (thế hệ thứ ba) của gia tộc cũng chung tay nhập cuộc kinh doanh. Năm 1943, danh sách Hội đồng quản trị của Tổng Công ty địa ốc Hui-Bon-Hoa ngoài ba anh em Huấn, Tán, Bình, còn có thêm tên của: Khánh Nam 慶楠 (Khien-Nam Hui-Bon-Hoa, con trai Trọng Huấn), Khánh Sam 慶杉 (Khien-Sam Hui-Bon-Hoa, con trưởng Trọng Tán), Khánh Tung 慶樅 (Khien-Chion Lucien Hui-Bon-Hoa, con thứ Trọng Tán), Khánh Phong 慶楓 (Khien-Hong Luce Hui-Bon-Hoa, con trai thứ ba của Trọng Tán)[11].
 
Công việc kinh doanh của Sài thành đệ nhất phú gia lúc này đã phát triển sang các lãnh vực khai thác đồn điền cao su ở các tỉnh miền Đông và mở nhà máy chà gạo ở các tỉnh miền Tây. Các biệt thự nghỉ mát cho người trong dòng tộc được xây dựng ở Đà Lạt; các biệt thự tránh nóng cũng được xây ở Vũng Tàu để các cô cậu thuộc hàng chữ Khánh mỗi cuối tuần ra tắm biển, lái du thuyền; và một khu phần mộ rộng lớn ở Biên Hòa cũng được hình thành, để các trưởng bối lui về yên nghỉ ngàn thu ở xứ Nam kỳ cây lành trái ngọt.
_______
 
[6] Không rõ hành trạng cũng như tác phẩm của Lý Thanh Cơ, chỉ biết ông là cháu nội Lý Quang Địa (1642-1718), đỗ tiến sĩ năm 1670 đời Khang Hy, làm quan đến Lại bộ Thượng thư, Văn Uyên các Đại học sĩ.
 
[7] Cổ Lãng tự 鼓浪嶼, tức Kulangsu, một hòn đảo nhỏ (diện tích chỉ 2 cây số vuông) thuộc huyện Tư Minh (nay thuộc thành phố Hạ Môn, tỉnh Phúc Kiến). Cuối đời Tống, đảo có tên Viên Sa châu, đời Minh đổi thành Cổ Lãng tự. Trịnh Thành Công từng dồn binh lập trại nơi đây để chiến nhau với Mãn Thanh. Thời kỳ Chiến tranh Nha phiến (1840-1842), Cổ Lãng tự bị thực dân Anh chiếm đóng. Năm 1843, theo Điều ước Nam Kinh, Cổ Lãng tự thành cảng thông thương quốc tế.
Sau chiến tranh Trung-Nhật lần thứ nhất (1894-1895), Nhật Bản chiếm Đài Loan. E ngại Nhật sẽ lấn tới dòm ngó Hạ Môn (do vị trí Hạ Môn đối diện eo biển Đài Loan), Thanh triều quyết định tìm kiếm bảo hộ từ quốc tế, đề xuất dùng Hạ Môn làm cảng nhượng quyền cho liệt cường. Từ 1902, Cổ Lãng tự của Hạ Môn thành tô giới công cộng, lần lượt có 13 cường quốc đặt lãnh sự quán tại đây, cùng với đó là lượng người nước ngoài tụ về đông đúc.
 
[8] L’Information d’Indochine, économique et financières, 1934.
 
[9] Huỳnh Văn Hoa đặt tên cho các con lấy chữ Trọng làm chữ lót, tên đều theo bộ Ngôn 言: Trọng Mô 仲謨, Trọng Huấn 仲訓, Trọng Tán 仲讚, Trọng Bình 仲評…
  
[10] Đây cũng là tòa đẹp nhất trong bốn dinh thự, hiện còn chiếc thang máy đầu tiên của Saigon (bằng gỗ), nay vẫn còn vận hành được. Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton khi viếng thăm Sài Gòn năm 2000 đã dùng đây làm nơi tiếp khách.
 
[11] Hàng chữ Khánh được đặt tên theo bộ Mộc 木.

Luật sư tư vấn miễn phí

Gọi ngay
0902818158- 0906834543
0906834543
0902818158

Tin pháp luật

CÁC ĐỐI TÁC

  • Nhà Đất Phúc An Khang
  • The Diplomat
  • The NewYork Review of Book
  • CogitAsia
  • Reuters
  • Viet Studies
  • The NewYork Times
  • TIME
  • Bloomberg Bussiness