Lời bình :  Từ 2015 đến nay , câu chuyện khí hậu ngày càng nóng sốt hầm hập đến từng mọi  ngóc ngách của trái đất . Và đặc  điểm mà 20 năm trước chưa có là cường độ gia tăng ngày càng trầm trọng .Cảm giác gần giống như  tình trạng người già bị bệnh nan y nhưng năm cuối . Tuy chưa đến giờ hấp hối ,nhưng tháng  qua ngày  lại mà tình trạng không hồi lại  mà còn năng thêm .

Với con người ,ấy là người U 70 mà lâm bệnh . thì cổ nhân nói rằng chỉ tính theo tháng mà thôi . Giả như U 80 mà bệnh thì tính theo ngày ,còn U 90 mà bệnh nặng thì tính theo giờ khắc . Còn trái đất bệnh ,có lẽ là tính theo 100 năm  hay là 30 năm hay ... . Liên tưởng như thế đế thấy ,nhân loại cũng không còn có thể gọi là dư dã thời giờ để tính liệu cho mình . Có giỏi ,có may  chăng 

đi nữa ,thì theo như các nhà khoa học hàng đầu thế kỷ dự kiến ,cũng chỉ vài  trăm năm  mà thôi . Còn cái kiểu ,sân si ,ngu ngốc  với bản năng vật tính ( Gấu ,chó mà Đức  Thánh Cha Roma  đem mượn hình ảnh đế ví dụ ) thì chỉ là mươi năm là cùng .

Từ 2022, Chúng ta đang sống trong 3 năm  cuối cùng của 25 năm đầu thế kỷ 21( còn gọi là quý đầu của thế kỷ ) đầy biến động, Năm 2022 ,tiếp nối 3 năm 2019, 2020 và 2021 mà thế giới diễn ra quá nhiều hiện tượng kỳ lạ và khó lường kể cả trong giới tự nhiên về khí hậu trong và ngoài trái đất cùng thiên tai môi trường  và trong giới xã hội nhân sinh về dịch bệnh ,chiến tranh ,hỗn loạn …

 Đại dịch đầu thế kỷ 21 với qui mô và diễn biến khác gì Đại dịch cái chết đen ở Châu Âu ( khởi từ Trung Hoa ) năm Tuất 1347 kéo dài 60 năm đến qua thế kỷ 15 lan ra đến Châu Mỹ  , Những năm 2018-2022 cũng chứng kiến các hiện tượng biến đổi khí hậu chu kỳ 500 năm tức là những thay đổi mà 500 năm mới  xãy ra như Băng 2 cực tan rất nhanh ,nhiệt độ trái đất đã vượt tăng 1 độ C so với 500 năm trước ( khi chưa có nền Công nghiệp từ than rồi dầu khí ) … ,khủng khoảng cơ cấu năng lượng 300 năm( từ năm  1700 dùng than đá ,dầu mỏ … đến năm 2000 bắt đầu dung năng lượng tái tạo ) ,...chuyển dịch thiên niên kỷ thứ 3 ( 1000 năm ) …  Đây chính là dấu hiệu chứng tỏ loài người đang bước đi trong  Đại biến dịch 30 năm từ 2010.từ 2019 đến 2030 là bản lề thế kỷ ,từ 2000 đến 2050 lại là nữa 50 năm đầu của  bản lề 100 năm thiên niên kỷ thứ ba ..

Nhân loại ,thế giới ...sẽ đổi thay trên 60- 70 % khác trước năm 2000.Để đến 2100 thế giới sẽ hoản toàn khác 80-95% so với thời kỳ  năm 2000...

Mọi lý thuyết xã hội có hiệu quả trước đó đều được xem lại căn cứ và chủ nghĩa hiện thực .. các trãi nghiệm ,thực nghiệm xã hội sẽ trở thành giá trị thực tiễn chân lý .

Thế hệ Y, Z và sau Z ( sinh sau 2010) sẽ quyết định (hay tối thiểu là tham gia trên 70%)câu chuyện xã hội sau 2030..

Al sẽ chi phối loài người lên đến trên 20% trên toàn bộ các lĩnh vực  từ 2030.Trong đó có vài lĩnh vực chính  Al chi phối đến40- 50% như công nghệ ,kinh tế ,quốc phòng ,.

Ô hô  ai tai 

Ô sào thiền hành 1/6/2022

   TRÍ TUỆ NHÂN TẠO AL SẼ TỪNG BƯỚC THAY 90% CÁC HOẠT ĐỘNG CỦA CON NGƯỜI  

 Đặc trưng thời đại này nguyên uỷ bắt đầu từ máy vi tính ,hệ thống giao thông siêu tốc  . Cũng như cách đây 200 năm là máy hơi nước và thuyền chạy bằng động cơ hơi nước ,cách đây 100 năm là  máy điện thoại , động cơ chạy xăng . Trái đất ngày càng nhỏ ,rất nhỏ là vì những phương tiện giao thông liên lạc .  Và không ai biết trước cách mạng thông tin này sẽ dẫn thế giới đi đâu ,về đâu một khi người có thể chat toàn cầu , đánh bài toàn cầu …. Internet không chỉ chuyển tải tức khắc chử viết mà còn hình ảnh sinh động , âm thanh thì thầm của môi trường sinh sống  tức là cái hồn của sự sống .

          Con người ,hàng nghìn năm đã tưởng tượng ra những khả năng siêu việt của các bậc Tiên Thánh  có khả năng xuyên không gian ,thời gian để thấy rõ những cảng tượng và giao lưu với nhân vật sống ở các không gian cách  xa nghìn vạn dăm .Nhìn một chừng mực nào đó ,loài người với công nghệ internet đã thành “ tiên “ .Với năng lực của  “tiên “ con người sẽ làm gì ?  mặt trái  của năng lực ảo từ Trí tuệ nhân tạo và kết nối mạng không dây  cũng được Loài người tưởng tượng ra từ  chuyện ma quỷ , yêu quái  trong  cổ tích Hy La ,Ả rập hay của Phương đông  ( Ấn ,Hoa ) . Khả năng xuyên không gian của Nhãn,nhĩ ,mũi ,lưỡi ,thân ,ý niệm .          Nhà sử học Yuval Noah Harari cho rằng, nếu như từ vài trăm năm nay con người thay đổi thế giới bằng công nghệ thì gần đây, con người đang thay đổi chính con người bằng công nghệ, ở hai khía cạnh: thứ nhất là những con người ảo, thông minh như người mà không phải người; thứ hai là cơ thể người sắp tới sẽ không hoàn toàn là con người nguyên thủy mà sẽ gắn theo nhiều thiết bị vô cơ để thực hiện các chức năng sinh học.

       Cả chính trị gia và cử tri hầu như không thể hiểu được các công nghệ mới, chứ chưa nói đến việc điều chỉnh tiềm năng bùng nổ của họ. Kể từ những năm 1990, internet đã thay đổi thế giới có lẽ nhiều hơn bất kỳ yếu tố nào khác, tuy nhiên cuộc cách mạng internet được các kỹ sư chỉ đạo nhiều hơn là bởi các đảng chính trị. Bạn đã bao giờ bỏ phiếu về internet? Hệ thống dân chủ vẫn đang vật lộn để hiểu những gì đã tấn công nó và không thể giải quyết được những cú sốc tiếp theo, như sự nổi lên của Al và cuộc cách mạng blockchain.

       Tự động hóa và số hóa thậm chí còn có tác động sâu sắc hơn đến các dịch vụ. Vào năm 1918, không thể tưởng tượng được rằng các văn phòng, trường học, tòa án hoặc nhà thờ có thể tiếp tục hoạt động trong tình trạng bị khóa. Nếu học sinh và giáo viên trốn trong nhà của họ, làm thế nào bạn có thể tổ chức lớp học? Hôm nay chúng ta biết câu trả lời. Nó cũng đã tạo ra những vấn đề không thể tưởng tượng trước đây, Nhưng thực tế là nó hoàn toàn có thể được thực hiện là đáng kinh ngạc.

        Vào năm 1918, loài người chỉ sinh sống trong thế giới vật chất, và khi virus cúm chết người quét qua thế giới này, loài người không còn nơi nào để chạy. Ngày nay, nhiều người trong chúng ta đang sống trong hai thế giới - thực và ảo. Khi coronavirus lưu hành qua thế giới vật chất, nhiều người đã chuyển phần lớn cuộc sống của họ sang thế giới ảo, nơi virus không thể theo dõi.

        Các máy móc giờ đã đọc được những dòng suy nghĩ từ bộ não thì chẳng bao lâu nữa chúng cũng có thể phát các xung điện kích thích bộ não chúng ta có những cảm giác, suy nghĩ, và mong muốn do máy móc đưa ra. Không ai tưởng tượng được hậu quả sẽ thế nào. Một số nhỏ các kỹ sư có thể điều khiển suy nghĩ của hàng tỷ người? Dù chủ ý hay một sai lầm vô ý cũng sẽ dẫn đến một sự sụp đổ văn minh nhân loại. Đây là một nguy cơ đang thành hiện thực mà ít chính trị gia nào đang suy nghĩ một cách nghiêm túc. Họ, có khi còn chỉ nghĩ đến một cuộc sụp đổ sinh thái (do biến đổi khí hậu chẳng hạn) mà đã đủ đau đầu vì chưa có giải pháp rồi.

         Cái thứ nhất đang tạo ra một cảm giác bị bỏ rơi cho một số đông không theo kịp công nghệ. Trước đây người ta bị máy móc bóc lột thì nay bị máy móc bỏ rơi. Cảm giác bị bỏ rơi khó đấu tranh hơn bị bóc lột rất nhiều. Cái thứ hai đang đi sau một chút, và hệ quả của nó cũng sẽ không hề nhỏ  Có lẽ chính vì vậy mà cảm giác bất an và mất lòng tin đang tăng lên vì người dân hằng ngày đang sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), bị AI điều khiển và cảm nhận được rõ hơn cả nguy cơ này. Đó là nguy cơ họ sẽ bị đào thải và trở thành người thừa trong xã hội, bị AI điều khiển, chi phối.  Thế kỷ 21 dần chứng kiến sự làm chủ Al và tích hợp từ trí tuệ nhân loại trong thế gian cái  Sắc uẩn (zh. 色; sa., pi. rūpa), chỉ sự nhận biết mình có thân và sáu giác quan (hay còn gọi là lục căn, bao gồm mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý.

          Từ sau 2010 ,Al và công nghệ sinh học từng bước dần quản lý và học máy để thay thế các cơ phận sinh học   tư duy  của con người :

 cái Thọ uẩn (zh. 受, sa., pi. vedanā), tức là toàn bộ các cảm giác, cảm nhận sự thay đổi chung quanh, không phân biệt chúng là dễ chịu, khó chịu hay trung tính.(Này các Tỷ-kheo, thế nào gọi là thọ? Cảm thọ gì? Cảm thọ lạc, cảm thọ khổ, cảm thọ phi khổ phi lạc. Al đang  vội vã huân tập với hệ thống các con chip cơ học vi tế chưa từng có trong thế kỷ 20 ,để thay thế Tưởng uẩn (zh. 想, sa. saṃjñā, pi. saññā) là nhận biết sự khác biệt, như là màu này khác màu kia, mùi này khác mùi kia...^[1](Này các Tỷ-kheo, thế nào gọi là tưởng? Nhận rõ, , nên gọi là tưởng. Nhận rõ gì? Nhận rõ màu xanh, nhận rõ màu vàng, nhận rõ màu đỏ, nhận rõ màu trắng. Nhận rõ, này các Tỷ-kheo, nên gọi là tưởng.) và Al cũng hối hả để thay con người  thực hiên Hành uẩn (zh. 行, sa. saṃskāra, pi. saṅkhāra), (Hành là ý định, toan tính, suy tư, cân nhắc trước 1 quyết định. Hành bao gồm tất cả các chủ tâm trước khi một hành động được hình thành. Hành là đối tượng đã tạo nên nghiệp thiện ác.(Gồm Thân hành, Khẩu hành, Ý hành)(Này các Tỷ-kheo, thế nào gọi là hành? Làm cho hiện hành (pháp) hữu vi nên gọi là hành. Làm cho hiện hành (pháp) hữu vi gì? Làm cho hiện hành sắc với sắc tánh, làm cho hiện hành thọ với thọ tánh, làm cho hiện hành tưởng với tưởng tánh, làm cho hiện hành các hành với hành tánh, làm cho hiện hành thức với thức tánh. Làm cho hiện hành (pháp) hữu vi, nên gọi là các hành.) thay thế  Thức uẩn (zh. 識, sa. vijñāna, pi. viññāṇa) là sự nhận thức nhờ mặc định, mặc định cái này chua, mặc định cái kia đắng, mặc định cái nọ màu đỏ, mặc định cái kia nóng, cái này lợi, cái kia không lợi... Đây cũng là bước chuyển tiếp của tưởng uẩn và hành uẩn, từ sự cảm nhận sự khác biệt rồi suy tư cân nhắc xem mức độ khác biệt như thế nào, cho đến định nghĩa sự khác biệt bằng những danh từ hay tên gọi cho từng sự vật, sự việc, hiện tượng.. (Và này các Tỷ-kheo, thế nào gọi là thức? Rõ biết, này các Tỷ-kheo, nên gọi là thức. Rõ biết gì? Rõ biết chua, rõ biết đắng, rõ biết cay, rõ biết ngọt, rõ biết chất kiềm... rõ biết không phải chất kiềm, rõ biết mặn, rõ biết không mặn. Rõ biết, này các Tỷ-kheo, nên gọi là thức.)

         Năm trăm năm trước, cuộc cách mạng khoa học bắt đầu, cho phép chúng ta khai thác tài nguyên trên hành tinh để sống lâu hơn và có năng suất cao hơn.Khi cuộc cách mạng kỹ thuật số bắt đầu chỉ 50 năm trước ( 1970-2020), thế giới đã dần  thu hẹp lại.Chúng ta trở thành ngôi làng toàn cầu, hy vọng và ước mơ của chúng ta được chuyển đổi thành một dãy vô hạn những con số một và số không trên khắp không gian mạng.Ngày nay, chúng ta đứng hiên ngang trên thế giới như một vị thần, với sức mạnh để vừa phá hủy hành tinh chúng ta vừa tạo ra sự sống.Chúng ta thậm chí có thể tạo ra những cá thể cuối cùng của loài người hoàn toàn là con người khi công nghệ sinh học và trí tuệ nhân tạo bắt đầu xé toạc cốt lõi cấu tạo làm nên chúng ta.Thật vậy, chiến dịch 'Being Human' của chúng ta do Sophia, robot giống người thật một cách đáng kinh ngạc vốn đang tự hình thành trí thông minh, dẫn dắt.Nó trông như con người, nó nói chuyện như con người, nhưng nó vẫn chưa thể suy nghĩ hay cảm nhận như con người.

           Phải mất bao nhiêu năm nữa cho đến khi nó thực sự là một thành viên của loài người? Hay loài người chúng ta là thành viên trong cộng đồng của nó?    Câu chuyện của chúng ta thật phi thường. Câu chuyện vĩ đại nhất từng được kể.Và mặc dù đó là câu chuyện về sự phát triển đáng kinh ngạc của nhân loại, đó cũng là câu chuyện về cuộc sống của hàng tỷ cá nhân vang vọng đến ngàn năm sau, tất cả đều đều tràn đầy hy vọng và hứa hẹn, sự sợ hãi và nỗi thất vọng.Khi chúng ta khám phá thêm về thực tế, sự tồn tại của chúng ta càng mất đi ý nghĩa, nó trở thành dòng chú thích biến mất giữa không gian và thời gian, một đốm bụi giữa vũ trụ vô biên.Nhưng là con người tức là ở trung tâm vũ trụ để trải nghiệm tất cả các sắc màu và tiềm năng của cuộc sống.Đây là những gì chúng tôi muốn tôn vinh trong chương trình 'Being Human' - lòng kính sợ trước sự tồn tại của con người và sự hồi hộp khi khám phá ý nghĩa là con người, kỳ quan lớn nhất trên thế giới, là như thế nào.

           Các tài sản văn hóa, tôn giáo và lịch sử vốn bị lu mờ bởi những câu chuyện trong thế kỷ 20 giờ lại tìm được hào quang. Nhưng tương lai rốt cuộc sẽ là gì thì chúng ta cần nhìn lại căn nguyên của những biến đổi trên, công nghệ AI và sinh học, những thứ đang và sẽ chi phối tất cả chúng ta. .Các cuộc cách mạng kép  trong công nghệ thông tin và công nghệ sinh học có thể tái cấu trúc không chỉ các nền kinh tế và xã hội mà cả cơ thể và tâm trí của chúng ta. Trước đây, con người chúng ta đã học cách kiểm soát thế giới bên ngoài chúng ta, nhưng chúng ta có quyền kiểm soát rất nhỏ đối với thế giới bên trong chúng ta. Chúng ta biết cách xây dựng một con đập và ngăn dòng sông chảy, nhưng chúng ta không biết làm thế nào để ngăn cơ thể khỏi lão hóa. Chúng ta biết cách thiết kế một hệ thống tưới tiêu, nhưng chúng tôi không biết làm thế nào để thiết kế một bộ não. Nếu một con muỗi vo ve bên tai và làm phiền giấc ngủ của chúng ta, chúng ta biết cách giết muỗi, nhưng nếu một ý nghĩ cứ lởn vởn trong đầu và khiến chúng ta tỉnh táo vào ban đêm, hầu hết chúng ta không biết cách giết chết ý nghĩ đó.

     Các cuộc cách mạng trong công nghệ sinh học và công nghệ thông tin sẽ cho chúng ta quyền kiểm soát thế giới bên trong chúng ta và sẽ cho phép chúng ta thiết kế và sản xuất cuộc sống. Chúng ta sẽ học cách thiết kế bộ não, kéo dài cuộc sống và tiêu diệt suy nghĩ theo ý của chúng ta. Không ai biết hậu quả sẽ ra sao. Con người luôn giỏi hơn nhiều trong việc phát minh ra các công cụ hơn là sử dụng chúng một cách khôn ngoan. Việc điều khiển một con sông dễ dàng hơn bằng cách xây dựng một con đập hơn là dự đoán tất cả các hậu quả phức tạp mà nó sẽ gây ra cho hệ sinh thái rộng lớn hơn. Tương tự như vậy, sẽ dễ dàng chuyển hướng dòng chảy của tâm trí của chúng ta hơn là thiêng liêng những gì sẽ làm cho tâm lý cá nhân của chúng ta hoặc cho các hệ thống xã hội của chúng ta.

 Trước đây, chúng ta có được sức mạnh để thao túng thế giới xung quanh và định hình lại toàn bộ hành tinh, nhưng vì chúng ta không hiểu được sự phức tạp của hệ sinh thái toàn cầu, những thay đổi chúng ta đã vô tình phá vỡ toàn bộ hệ sinh thái, và bây giờ chúng ta phải đối mặt với một sụp đổ sinh thái.

 Trong thế kỷ tới, công nghệ sinh học và công nghệ thông tin sẽ cho chúng ta sức mạnh để thao túng thế giới bên trong chúng ta và định hình lại chính mình, nhưng vì chúng ta không hiểu được sự phức tạp của tâm trí của chúng ta, những thay đổi mà chúng ta sẽ làm cho hệ thống tinh thần của chúng ta bị ảnh hưởng đến mức độ như vậy rằng nó cũng có thể bị phá vỡ.

     Năm 1938, tình trạng của một người bình thường ở Liên Xô, Đức, hoặc Hoa Kỳ có thể đã trở nên nghiệt ngã, nhưng anh ta liên tục nói rằng anh ta là điều quan trọng nhất trên thế giới, và anh ta là tương lai (tất nhiên, với điều kiện anh ta là một "người bình thường" chứ không phải là người Do Thái hay người châu Phi).

 Anh nhìn vào những tấm áp phích tuyên truyền mà điển hình là những người khai thác than, thợ thép và những bà nội trợ trong tư thế anh hùng và thấy mình ở đó: "Tôi ở trong tấm áp phích đó! Tôi là anh hùng của tương lai!"    80 năm sau , Năm 2018, một người bình thường cảm thấy ngày càng không liên quan, Rất nhiều từ bí ẩn vòng cung hào hứng trong TED Talks, chính phủ nghĩ rằng xe tăng, và các hội nghị công nghệ cao- toàn cầu hóa , blockchain, kỹ thuật di truyền, trí tuệ nhân tạo, học máy và những người bình thường cũng có thể nghi ngờ rằng những từ này không phải là nói về họ . Câu chuyện tự do là câu chuyện của những người bình thường. Làm thế nào nó có thể vẫn phù hợp với một thế giới của cyborg và các thuật toán hoạt động trên mạng?

 Trong thế kỷ XX, quần chúng nổi dậy chống lại sự bóc lột  và tìm cách diễn đạt  vai trò quan trọng của họ trong quyền lực chính trị. Bây giờ quần chúng sợ không còn được  liên quan, và họ điên cuồng sử dụng quyền lực chính trị còn lại của mình trước khi quá muộn. Do đó, Brexit và sự nổi lên của át chủ bài có thể chứng minh một quỹ đạo trái ngược với các cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa truyền thống. Các cuộc cách mạng của Nga, Trung Quốc và Cuba được thực hiện bởi những người có ý nghĩa sống còn đối với nền kinh tế nhưng thiếu quyền lực chính trị; vào năm 2016, Trump và Brexit đã được hỗ trợ bởi nhiều người vẫn thích quyền lực chính trị nhưng họ sợ rằng họ sẽ mất giá trị kinh tế. Từ 2025 ,Robot và công nghệ xử lý thuật tóan càng nhiều thì nhu cầu thiểu dụng lao động tăng nhanh ,từ đó các  cuộc nổi dậy của thế kỷ hai mươi mốt sẽ được tổ chức không phải chống lại một tầng lớp kinh tế bóc lột con người mà chống lại một tầng lớp kinh tế đang ngày càng không cần đến 1 phần người  lao động nữa.  . Đấu tranh chống lại sự không cần khai thác sử dụng phù hợp giá trị lao động  còn khó hơn nhiều so với chống lại sự bóc lột sức lao động ..                                                      

       Câu chuyện về Al trí tuệ nhân tạo ,kết tập vạn vật  là câu chuyện dài ,rất dài có thể vài thế kỷ . Al ,robot  v.v là sản phẩm ,đứa con tinh túy nhất  của loài người nhưng nó sẽ biến loài người thành một giống loài khác hẵn với tổ tiên nó ( Như chúng ta đã từng làm với  tổ tiên chúng ta là những homo sapiens thời tiền sử 10.000 năm trước  C.N trừ khi có những chứng cứ mới là  có một giống loài người như chúng ta ở đâu đó trong vủ trụ này ).Ngày nay , năm 2021 ,phần con ( cái hình hài thể xác đã biến đổi  nhưng vẫn có khuôn dạng tương đồng  là cái còn lưu giử trong loài người phần di thể của tổ tiên homo sapiens  ),  phần người (mà giá trị chủ yếu từ trí tuệ và các quan hệ từ trí tuệ với  bên ngoài ),còn bao nhiêu phần trăm nếu so với nguyên gốc homosapiens 10.000 năm trước CN  .  Câu trả lời cũng là tùy theo mỗi bộ tộc ,mỗi xã hội .. và mỗi cách nhìn .  Nhưng chắc chắn bộ tộc Cờ Tu ở chân núi Trường sơn thì phần người chỉ 25 % mà phần con thì đến 75%. Còn cô gái Mỹ gốc  người dân tộc Mèo Vàng Pao sống ở Mỹ  từ 1975 thì có lẽ phần người thời đại đến 90%  còn phần con chỉ còn 10%.   Cũng có lẽ  ,biết đâu vào năm 2121 , có những con cháu Al homosapiens của chúng ta   sẽ ngồi trên 1 Tàu vủ trụ lớn hàng chục km2  đang bay quanh Thái dương hệ cận thiên hà và  thử nhẫm tính chúng còn bao nhiêu phần con và bao nhiêu phần người giống tổ tiên của chúng tức là chúng ta ngày nay năm 2022 .     

  CẦU CHUYỆN TRƯỚC MẮT LÀ THẤT NGHIỆP VÀ THIỂU DỤNG LAO ĐỘNG 

    Hãy trở lại ,những vấn đề cấp bách trước mắt của chuyện Al với  xã hội hiện tại . Cấp bách  nhất có lẽ là nạn thất nghiệp . Trong Đại dịch Covid ,Từ 2022 thất nghiệp và thiểu dụng lao động trên 50%  đang tăng vọt và tác động tiêu cực của Al  lên các vấn đề xã hội  .Năm 2025 khởi đầu 25 năm thứ II của thế kỷ 21  đánh dấu bởi sự gia tăng nhanh chóng của thất nghiệp trên khắp thế giới.  Điều này dẫn đến biến động kinh tế, chính trị và văn hóa đáng kể. Trong hầu hết 200 năm kể từ cuộc cách mạng công nghiệp, những tiến bộ mới trong công nghệ và tự động hóa đã có xu hướng tạo ra nhiều công ăn việc làm hơn là chúng bị phá hủy. Tuy nhiên, vào đầu thế kỷ 21, điều này không còn đúng nữa. Một thay đổi cơ bản đã bắt đầu xảy ra. Tiền lương trung bình, đã giảm trong những thập kỷ gần đây, đã tiếp tục trì trệ - đặc biệt là ở phương Tây.  Toàn cầu hoá và gia công việc làm cho thị trường nước ngoài với tỷ lệ lao động quốc tế thấp hơn, tất nhiên, đã từng chịu trách nhiệm một phần trong quá khứ. Nhưng một xu hướng tăng trưởng nhanh và đang gia tăng là tác động của máy móc và các chương trình phần mềm thông minh. Không chỉ khả năng thể chất của họ trở nên giống con người hơn;  theo nhiều cách kỹ năng phân tích và nhận thức của họ cũng bắt đầu phù hợp với những người khác. 

Công nhân cổ xanh có truyền thống chịu đựng gánh nặng sa thải từ thất nghiệp công nghệ. Lần này, công việc cổ trắng không còn an toàn nữa.  Các robot tiên tiến, các thuật toán ngày càng phức tạp, mạng học sâu, tăng trưởng theo hàm mũ về sức mạnh xử lý máy tính và băng thông, nhận dạng giọng nói / mặt và các công nghệ khác - tất cả đều mở đường cho một xã hội tự động hóa cao. Hơn nữa, trong số ít (vài) công việc mới được tạo ra, hầu hết đều nằm trong các vai trò có tay nghề cao, làm cho nó trở nên khó khăn hoặc không thể đối với những người tạo ra sự dư thừa để thích nghi. Nhiều công nhân hiện đang phải đối mặt với tình trạng thất nghiệp vĩnh viễn.

Năm 2030, vận tải là một trong những lĩnh vực có tác động lớn nhất.  Năm 2015, chiếc xe tải tự lái  đầu tiên được công bố. Những chiếc xe công nghệ cao này đã nhanh chóng được chấp nhận. Ban đầu họ yêu cầu một người lái xe có mặt, người có thể tiếp quản trong trường hợp khẩn cấp, nhưng các phiên bản sau này hoàn toàn tự lái.Chỉ tính riêng ở Mỹ, đã có 3,5 triệu tài xế xe tải, với thêm 5,2 triệu người liên quan  phụ thuộc vào ngành công nghiệp xe tải lái xe, chẳng hạn như quán cà phê đường cao tốc và nhà nghỉ nơi các lái xe sẽ dừng lại để ăn uống, nghỉ ngơi và ngủ. Chỉ tính riêng ở Mỹ, đã có 3,5 triệu tài xế xe tải, với thêm 5,2 triệu người trong phi lái xe công việc mà là phụ thuộc vào ngành công nghiệp xe tải lái xe, chẳng hạn như quán cà phê đường cao tốc và nhà nghỉ nơi các lái xe sẽ dừng lại để ăn uống, nghỉ ngơi và ngủ. Một xu hướng tương tự sẽ theo sau với các loại xe khác,  chẳng hạn như taxi, cùng với phương tiện công cộng bao gồm tàu hỏa - đặc biệt là Tàu điện ngầm Luân Đôn.   Xe tự lái sẽ không bao giờ yêu cầu lương, đào tạo, ngủ, trợ cấp hưu trí, bảo hiểm y tế, ngày nghỉ hoặc chi phí / thời gian liên quan khác, sẽ không bao giờ uống rượu, và không bao giờ bị phân tâm bởi điện thoại di động hoặc bị cơn giận dữ cám dỗ.

    Sản xuất là một khu vực khác nhìn thấy sự thay đổi nhanh chóng. Khu vực này đã chứng kiến sự tự động hóa nặng nề trong những thập kỷ trước đó, dưới hình thức robot có khả năng chế tạo xe hơi. Nói chung, tuy nhiên, các máy này được giới hạn trong một bộ cố định các chuyển động được xác định trước - các hành động lặp đi lặp lại được thực hiện lặp đi lặp lại. Robot có khả năng thích nghi và năng động hơn nhiều sẽ xuất hiện trong đầu thế kỷ 21. Chỉ một ví dụ là "Baxter", được phát triển bởi Rethink Robotics.  Baxter có thể hiểu môi trường của nó và đủ an toàn để làm việc với vai người khác trong khi cung cấp một loạt các kỹ năng. Với giá chỉ 22.000 đô la, mô hình này nhắm vào các nhà sản xuất cỡ vừa và nhỏ, những công ty chưa bao giờ đủ khả năng mua robot trước đây. Nó nhanh chóng và dễ dàng để cấu hình, đi từ giao hàng đến sàn nhà máy trong chưa đầy một giờ, không giống như các rô bốt truyền thống yêu cầu các nhà sản xuất phát triển phần mềm tùy chỉnh và đầu tư vốn bổ sung.

    Robot ngày càng được sử dụng trong hàng không vũ trụ,  nông nghiệp,  làm sạch,  dịch vụ chuyển phát (qua drone),  nhà chăm sóc người cao tuổi, bệnh viện,  khách sạn,  nhà bếp, các hoạt động quân sự,  khai thác mỏ,  môi trường bán lẻ, tuần tra an ninh  và kho hàng.  Trong lĩnh vực khoa học, một số máy móc hiện đang hoạt động tương đương với 12 năm nghiên cứu con người mà chỉ tốn thời gian  trong một tuần. Tăng trưởng nhanh trong công nghệ lắp đặt pin mặt trời khiến một số nhà phân tích tin rằng một kỷ nguyên mới của việc làm xanh sắp sửa nổ tung,  nhưng robot có khả năng của công việc này với tốc độ lớn hơn và hiệu quả hơn so với các kỹ sư của con người.

                     Các đại diện ba chiều của con người  cũng đã được triển khai trong nhiều vai trò trợ lý / tiếp tân công cộng khác nhau. Trong khi thế hệ đầu tiên thiếu khả năng tổ chức một cuộc trò chuyện hai chiều, các phiên bản sau này trở nên tương tác và thông minh hơn.  Các ví dụ khác về tự động hóa bao gồm kiểm tra tự phục vụ,  sau đó tiếp theo là hình thức thanh toán "tức thì" nâng cao hơn thông qua kết hợp theo dõi RFID và máy quét cửa  (cũng cho phép theo dõi và kiểm tra mức độ cổ phiếu mà không có con người).                              

       Quán cà phê và nhà hàng đã bắt đầu sử dụng một hệ thống hiển thị màn hình cảm ứng, máy tính bảng và các ứng dụng di động để cải thiện tốc độ và độ chính xác của quá trình đặt hàng,  với nhiều cơ sở cũng cung cấp máy để nhanh chóng tạo ra và phân chia các bữa ăn / thức uống,  đặc biệt trong chuỗi thức ăn nhanh như McDonalds.  Phần mềm, thuật toán và ứng dụng di động của AI đã bùng  nổ trong suốt những năm 2010 và xu hướng này tiếp tục trong những thập kỷ tiếp theo. Một số robot giờ đây có khả năng viết và xuất bản các bài báo trực tuyến.  Các luật sư ảo đã được phát triển để dự đoán kết quả có thể có và tác động của các vụ kiện pháp luật; đã có các bác sĩ ảo và các chương trình y tế (như Watson), với phân tích ngày càng được vi tính hóa và báo cáo dữ liệu lớn (có thể tìm thấy câu "kim trong đống cỏ khô" có siêu chính xác và tốc độ);  giáo viên ảo và các ngành nghề ảo khác.

In 3D là một xu hướng mới nổi khác, đến năm 2020 đã trở thành hiện tượng tiêu dùng chủ đạo cho ngôi nhà  và ngày càng được sử dụng ở các định dạng quy mô lớn và các thiết lập công nghiệp; ngay cả đối với việc xây dựng các tòa nhà và phương tiện. Đến năm 2040, các công việc sản xuất truyền thống đã bị loại bỏ chủ yếu ở Hoa Kỳ  và nhiều xã hội phương Tây khác. Trong khi đó, khả năng in ấn giày dép, quần áo và các mặt hàng cá nhân khác nhanh chóng và rẻ tiền đã ảnh hưởng đến một số lượng lớn việc làm tại các quốc gia đang phát triển, đặc biệt là những người trong các  Xưởng lao đông mồ hôi ở châu Á. Tất cả những phát triển này dẫn đến một cuộc khủng hoảng thất nghiệp đang gia tăng; không ngay lập tức và không ở khắp mọi nơi, nhưng đủ để trở thành một vấn đề lớn đối với xã hội. 

Các chính phủ hiện đang phải đối mặt với những câu hỏi sâu sắc về bản chất và định hướng tương lai của nền kinh tế của họ. Nếu ngày càng có nhiều người bị thất nghiệp vĩnh viễn, họ có thể mua hàng hóa và dịch vụ cần thiết để kích thích tăng trưởng như thế nào? Doanh thu thuế đến từ đâu? Đối mặt với những cử tri ngày càng tức giận và tuyệt vọng, giờ đây phản đối quy mô lúng túng Chiếm Wall Street, nhiều nhà lãnh đạo từ năm 2025 đến năm 2050 bắt đầu xây dựng một hệ thống phúc lợi để xử lý những hoàn cảnh đặc biệt này. Điều này đã đi qua một số tên trong quá khứ - như thu nhập cơ bản, đảm bảo thu nhập cơ bản, thu nhập cơ bản phổ quát, dân số phổ thông và thu nhập của công dân - nhưng thường được gọi là thu nhập cơ bản vô điều kiện (UBI).Khái niệm UBI không phải là mới. Thu nhập tối thiểu cho người nghèo đã được thảo luận từ đầu thế kỷ 16; trợ cấp vô điều kiện đã được đề xuất vào thế kỷ 18; cả hai được kết hợp lần đầu tiên vào thế kỷ 19 để hình thành ý tưởng về thu nhập cơ bản vô điều kiện.  Lý thuyết này được chú ý nhiều hơn trong thế kỷ 20. Nhà kinh tế học Milton Friedman năm 1962 ủng hộ thu nhập được đảm bảo thông qua "thuế thu nhập âm". Martin Luther King Jr. trong cuốn sách cuối cùng của mình, Where Do We Go from Here: Chaos or Community ?, đã viết: "Bây giờ tôi tin rằng cách tiếp cận đơn giản nhất sẽ tỏ ra hiệu quả nhất - giải pháp cho nghèo đói là xóa bỏ nó trực tiếp bằng một biện pháp được thảo luận rộng rãi hiện nay: thu nhập được đảm bảo.

 Ngay sau Đại dịch Covid ,từ 2022 đã xuất hiện khủng hoảng việc làm nghiêm trọng nhất  kể từ thời đại suy thoái 1930.Lực lượng lao động trên thế giới đang quay cuồng với cú sốc ban đầu của suy thoái  do  Covid-19 gây nên, số lượng người thất nghiệp và yêu cầu trợ cấp đã và đang tăng vọt. Giám đốc điều hành Quỹ tiền tệ quốc tế, bà Kristalina Georgieva cảnh báo về một cuộc khủng hoảng chưa từng có, việc cắt giảm nhân công từ Áo sang Mỹ phản ánh cuộc suy thoái thời bình sâu nhất kể từ cuộc Đại suy thoái 1930.

Thất nghiệp gia tăng sẽ tăng cường áp lực lên chính phủ và các NHTW trong việc tăng tốc cung cấp các chương trình để hỗ trợ cho người mất việc hoặc cố gắng thuyết phục người sử dụng lao động không sa thải nhân viên cho đến khi virus biến mất.Tổ chức Lao động Quốc tế năm 2020 đã cảnh báo gần vài chục  triệu việc làm sẽ bị mất nếu virus không được kiểm soát sớm .

          Tại JPMorgan Chase, các nhà kinh tế dự đoán mức thất nghiệp tại các thị trường phát triển sẽ tăng 2.7 % vào giữa năm 2021. Mặc dù thị trường lao động sẽ phục hồi khi kinh tế tăng trở lại nhưng họ vẫn dự đoán tỷ lệ thất nghiệp tăng 4.6% ở Hoa Kỳ và 8.3% ở khu vực đồng euro vào cuối năm 2021.Văn hóa linh hoạt hơn của Hoa Kỳ sẽ khiến có nhiều người mất việc hơn so với tại EU và Nhật – nơi có nhiều chính sách hỗ trợ giữ chân nhân viên.Một cái nhìn đầu tiên về sự tàn phá đối với thị trường lao động Mỹ chính là báo cáo bảng lương phi nông nghiệp tháng 3/2021. Nó cho thấy đã có hơn 700,000 vị trí công việc bị sụt giảm – gấp 7 lần so với dự báo và là lần giảm đầu tiên trong 1 thập kỷ.

Goldman Sachs dự đoán tỷ lệ thất nghiệp sẽ sớm tăng vọt lên mức kỷ lục 15%.Ở châu Âu, một báo cáo cho thấy gần một triệu người Anh đã nộp đơn xin thanh toán phúc lợi trong vòng hai tuần, gấp 10 lần bình thường. Văn phòng thống kê của Anh thì công bố khảo sát cho thấy 27% các doanh nghiệp đang cắt giảm nhân sự trong ngắn hạn.Tại Tây Ban Nha, tỷ lệ thất nghiệp là gần 14%, thuộc hàng cao nhất trong các nước phát triển. Tại Áo là ở mức 12%, cao nhất kể từ sau Thế chiến II

"Hỗn loạn khí hậu" sẽ gây ra một chuỗi thảm họa toàn cầu với các thiên tai ngày một dày đặc và khó đoán, khiến môi trường sống bị thu hẹp

Báo cáo Tình hình khí hậu toàn cầu năm 2021 mà Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) vừa ban hành cho thấy các chỉ số toàn cầu quan trọng về khí hậu đã phá vỡ kỷ lục vào năm 2021.

Ám ảnh sóng nhiệt

Các đại dương hiện có tính axít đạt đỉnh trong ít nhất 26.000 năm qua, đe dọa trực tiếp đến động vật hoang dã và nhiều loại san hô, hủy hoại hệ sinh thái đại dương, góp phần làm trầm trọng thêm khủng hoảng lương thực.

CO₂ và mê-tan - các loại khí gây hiệu ứng nhà kính mạnh - đang ở mức kỷ lục, trong đó CO2 cao hơn 50% so với trước cách mạng công nghiệp.

WMO cũng ghi nhận trong năm 2021, các đợt nắng nóng khốc liệt ở Tây Bắc Mỹ, Địa Trung Hải; lũ lụt chết người ở Trung Quốc và Tây Âu; lần đầu tiên có mưa trên đỉnh khối băng Greenland. Năm 2022, WMO dự báo miền Đông châu Phi nguy cơ cao không có mùa mưa thứ 4 liên tiếp, đồng nghĩa với hạn hán tồi tệ nhất trong 40 năm qua.

Tờ The Guardian dẫn lời giáo sư Petteri Taalas, Tổng Thư ký WMO: "Khí nhà kính do con người gây ra sẽ làm ấm hành tinh trong nhiều thế hệ sau. Một số sông băng đã đạt đến điểm không thể phục hồi, gây ra hậu quả lâu dài trong một thế giới mà hơn 2 tỉ người đã phải trải qua căng thẳng về nước".

Người dân tìm đến bóng râm bên bờ sông Yamuna ở New Delhi - Ấn Độ hôm 11-5

Nắng nóng tại Ấn Độ và Pakistan năm nay rất khốc liệt nhưng chưa phải là đỉnh điểm, theo một nghiên cứu chủ trì bởi Văn phòng Met - cơ quan thời tiết của Anh.

Sử dụng 14 mô hình máy tính, họ đánh giá về khả năng tái diễn năm nhiệt độ "tử thần" 2010 vốn kinh khủng hơn cả năm nay. Kết quả cho thấy khả năng thảm họa lặp lại cao hơn 100 lần trong thế giới hiện tại, thậm chí có thể xảy ra hằng năm.

Đồng tác giả Paul Hutcheon nhấn mạnh: "Nhiệt độ tối đa có thể đạt tới 50 độ C ở một số nơi". Đó là ác mộng bởi nhiệt độ gần 40 độ C cho đến dưới 50 độ C vài độ đã đủ gây thiệt hại nghiêm trọng lên mùa màng, đời sống và sức khỏe con người.

Nguyên nhân lớn của nhiệt độ thảm khốc, ngoài tác động tổng thể, cũng là do con người gây ra. Theo tờ SciTech Daily, thí nghiệm đo bức xạ nhiệt trong không gian sinh thái của NASA - thực hiện bởi thiết bị ECOSTRESS - cho thấy Ấn Độ xuất hiện các "đảo nhiệt" vào ngày 5-5 trong ảnh vệ tinh: Những vùng đỏ biểu thị nhiệt độ cao lên tới 39 độ C xuất hiện tại New Delhi và một số làng lân cận, trong khi các cánh đồng xung quanh thì mát hơn trung bình 4,4 độ C.

Nhiệt độ trung bình ở nông thôn cũng thấp hơn nhiều so với thành thị, nguyên nhân được NASA khẳng định là do hoạt động tại chỗ gây ô nhiễm của con người đã bồi thêm vào đợt nóng tổng thể.

Cơ hội cuối cùng

Sau báo cáo mới của WMO, Tổng Thư ký Liên Hiệp Quốc (LHQ) António Guterres nhận định đó là "thất bại của nhân loại trong việc giải quyết tình trạng biến đổi khí hậu" và cho rằng nhiên liệu hóa thạch là một ngõ cụt về mặt môi trường lẫn kinh tế.

Nghiên cứu vừa công bố trên tạp chí Environmental Research Letters phân tích dữ liệu từ 25.000 mỏ dầu khí và một số mỏ than, tính toán rằng các mỏ này sẽ dẫn đến 936 tỉ tấn CO2 phát thải trong vòng 25 năm.

Tốc độ này sẽ khiến mốc đáng sợ - nhiệt độ trung bình cao hơn 1,5 độ C so với thời tiền công nghiệp - nhanh chóng bị phá vỡ, dẫn đến cái gọi là "hỗn loạn khí hậu". Một chuỗi thảm họa toàn cầu với các thiên tai ngày một dày đặc và khó đoán sẽ xảy ra, khiến môi trường sống bị thu hẹp.

Một người phụ nữ đi bộ dưới đáy ao khô trong một ngày nắng nóng ở làng Mauharia, phía bắc bang Uttar Pradesh - Ấn Độ, ngày 4-5

Để cứu trái đất, phải cắt giảm 50% lượng khí thải đến năm 2023. Một nửa khí thải đến từ than đá, 1/3 từ dầu mỏ và 1/5 từ khí đốt. Đồng nghĩa với việc đóng cửa sớm 50% cơ sở sản xuất nhiên liệu hóa thạch hiện tại là lối thoát duy nhất.

Tin mừng là một số khu vực đã tính đến các phương án "sạch" để đối phó với khủng hoảng năng lượng.

Liên minh châu Âu (EU) vừa công bố kế hoạch lớn về năng lượng mặt trời và năng lượng gió vào ngày 18-5, trong đó EU sẽ huy động 210 tỉ euro trong vòng 5 năm cho các dạng năng lượng này, nhằm chấm dứt phụ thuộc vào dầu khí Nga. Kế hoạch cũng đề xuất 45% hỗn hợp năng lượng của EU đến từ năng lượng tái tạo vào năm 2030, đồng thời cắt giảm 13% tiêu thụ năng lượng vào năm 2030.

"Tương lai bền vững duy nhất là một tương lai có thể tái tạo. Tin tốt là phao cứu sinh đang ở ngay trước mắt. Gió và mặt trời luôn sẵn có và trong hầu hết trường hợp, rẻ hơn than đá và các nhiên liệu hóa thạch khác. Nếu chúng ta cùng hành động, việc chuyển đổi năng lượng tái tạo có thể là dự án hòa bình của thế kỷ XXI" - Tổng Thư ký LHQ Guterres khẳng định. 

Ô nhiễm giết người nhiều hơn Covid-19

Tổ chức Y tế thế giới thống kê khoảng 15 triệu người đã chết vì Covid-19 trong hơn 2 năm đại dịch, trong khi ô nhiễm giết chết tới 9 triệu người/năm, tương đương 1/6 ca tử vong toàn cầu do mọi nguyên nhân, làm thiệt hại 4.600 tỉ USD/năm cho kinh tế toàn cầu, theo nghiên cứu mới của tổ chức phi lợi nhuận toàn cầu Pure Earth.

Bài công bố trực tuyến trên tạp chí Lancet Planetary Health cho thấy ô nhiễm từ công nghiệp và đô thị hóa - cũng là nguyên nhân chính gây biến đổi khí hậu - đã làm tăng thêm 7% số ca tử vong do ô nhiễm chỉ từ năm 2015 đến 2019.

Đồng tác giả Rachael Kupka, Giám đốc điều hành Liên minh Toàn cầu về sức khỏe và ô nhiễm (trụ sở tại New York - Mỹ), nhấn mạnh trong số người thiệt mạng vì ô nhiễm, số tử vong do tiếp xúc với các chất ô nhiễm hiện đại như kim loại nặng, hóa chất nông nghiệp và nhiên liệu hóa thạch đã tăng đến 66% kể từ năm 2000.

ANH THƯ - Theo Người Lao Động