TIN TỨC

fanpage

Thống kê truy cập

  • Online: 60
  • Hôm nay: 316
  • Tháng: 7055
  • Tổng truy cập: 5140374
Chi tiết bài viết

Việt Nam gia nhập WTO, những cơ hội và thách thức đối với lĩnh vực văn hóa

Bài viết sau của Bộ trưởng Văn hóa – Thông tin Lê Doãn Hợp nói về những thách thức trong lĩnh vực văn hóa khi Việt Nam gia nhập WT

Sự kiện nước ta gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) chứng tỏ sự thừa nhận của cộng đồng quốc tế đối với những thay đổi tích cực, to lớn và toàn diện trong 20 năm thực hiện đường lối đổi mới đúng đắn của Ðảng ta. Sự kiện này có ý nghĩa sâu sắc về chính trị, kinh tế, xã hội; khẳng định vị thế ngày càng cao của đất nước ta trên thế giới; thể hiện rõ ý chí của toàn Ðảng, toàn dân ta quyết tâm xây dựng một quốc gia độc lập tự chủ, ổn định về chính trị, đồng thuận về xã hội, xứng đáng là một trong những nền kinh tế phát triển năng động, sẵn sàng thực hiện các cam kết chung với cộng đồng quốc tế. Riêng đối với lĩnh vực văn hóa, sự kiện này cũng có những tác động thuận - nghịch to lớn đòi hỏi chúng ta phải có những giải pháp hành động kịp thời và hiệu quả.

Việc nước ta gia nhập WTO có thể nói, đang và sẽ đem lại cho chúng ta những cơ hội phát triển to lớn cũng như những thách thức gay gắt. Khái niệm "cơ hội" hay "thách thức" cũng chỉ có ý nghĩa tương đối. Có cơ hội mà bỏ qua, để tuột khỏi tay thì cơ hội cũng bằng không. Gặp thách thức mà biết chủ động đón nhận, khôn khéo và quyết tâm vượt qua, thì thách thức lại trở thành cơ hội để phát triển.

Cơ hội lớn nhất mà sự kiện nói trên đem lại cho chúng ta là từ nay nước ta đã có thể tham gia các thị trường thế giới (về vốn, hàng hóa, dịch vụ...) với tư cách một thành viên bình đẳng, không bị phân biệt đối xử. Khi các rào cản bị xóa bỏ, xuất khẩu nước ta sẽ có điều kiện tăng nhanh, dòng vốn đầu tư nước ngoài đổ vào nước ta dự báo sẽ có chiều hướng tăng đột biến; từ đó kinh tế sẽ tăng trưởng mạnh mẽ, có thêm việc làm, thu nhập của nhân dân sẽ tăng, làm cho mức sống vật chất và nhu cầu hưởng thụ văn hóa được nâng cao. Ðây chính là một trong những tiền đề cần thiết khích lệ văn hóa phát triển, thúc đẩy việc sáng tạo các sản phẩm văn hóa nghe nhìn, nghệ thuật biểu diễn, sách báo... đến các nhu cầu giải trí khác như du lịch văn hóa, tham quan thắng cảnh, di tích lịch sử, bảo tàng...

Nhờ sự giao lưu văn hóa quốc tế được tăng cường mà nhân dân ta có thêm điều kiện thuận lợi để tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại - từ lối sống, nếp sống năng động, sáng tạo, tự lập, ý thức tôn trọng pháp luật, đề cao tinh thần dân chủ, công bằng đến những giá trị văn học nghệ thuật mang đậm tính nhân văn, tính dân tộc và hiện đại. 

Chúng ta cũng có cơ hội nhiều hơn để giới thiệu với bạn bè khắp năm châu những vẻ đẹp độc đáo của nền văn hóa dân tộc, góp phần làm phong phú nền văn hóa chung của nhân loại. Hội nhập mạnh mẽ với thế giới, chúng ta có dịp soát xét lại cơ chế, chính sách trên lĩnh vực văn hóa xem có gì lỗi thời cần sửa đổi cho phù hợp thông lệ, chuẩn mực thế giới mà vẫn tuân thủ những nguyên tắc của chúng ta.

Có thể nói, việc nước ta tham gia ngày càng đầy đủ và tích cực, chủ động vào quá trình toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế thì cơ hội thuận lợi vẫn là cơ bản. Những thách thức đặt ra cũng không thể xem nhẹ.

Ở tầm vĩ mô, có thể nói thách thức lớn nhất đối với văn hóa chủ yếu diễn ra trên lĩnh vực giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Cho nên, cần xem xét kỹ hơn vấn đề có ý nghĩa chiến lược này.

Chúng ta đều biết mỗi dân tộc đều có bản sắc văn hóa riêng. Bản sắc văn hóa được hình thành trong cả quá trình phát triển không chỉ trên cơ sở các điều kiện địa lý, kinh tế, chính trị nhất định của mỗi dân tộc mà còn chịu tác động khách quan của sự giao lưu kinh tế - văn hóa với nhiều dân tộc khác. Tuy nhiên, để một quốc gia dân tộc tồn tại, ngoài những yêu cầu về lãnh thổ, địa bàn cư trú, thể chế chính trị, tiềm năng kinh tế..., để có một nền văn hóa với bản sắc riêng là hết sức quan trọng. Nguyên Thủ tướng Chính phủ Võ Văn Kiệt trong thư gửi Hội nghị xuất bản toàn quốc (1993) đã khẳng định: "Mất bản sắc văn hóa dân tộc là mất hết!".

Bản sắc văn hóa dân tộc ta là tổng thể những giá trị bền vững, những tinh hoa văn hóa vật chất và tinh thần làm nên sắc thái riêng trường tồn cùng dân tộc.

Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành T.Ư Ðảng (khóa VIII) đã chỉ rõ: "Bản sắc dân tộc bao gồm những giá trị bền vững, những tinh hoa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam được vun đắp nên qua lịch sử hàng ngàn năm đấu tranh dựng nước và giữ nước. Ðó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân - gia đình - làng xã - Tổ quốc; lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý, đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động; sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống... Bản sắc văn hóa dân tộc còn đậm nét cả trong các hình thức biểu hiện mang tính dân tộc độc đáo".

Không thể phủ nhận những tác động tích cực mà nền kinh tế thị trường định hướng XHCN mà chúng ta đang xây dựng cũng như quá trình hội nhập quốc tế đem lại cho nền văn hóa dân tộc ta: chúng ta trở nên năng động, sáng tạo, tự tin hơn; ý thức pháp luật được nâng cao hơn; tinh thần dân chủ công bằng xã hội được củng cố; cách nhìn nhận mang tính thực tiễn được đề cao, giảm bớt dần ảo tưởng về tính ưu việt đặc thù của dân tộc mình so với thế giới...

Tuy nhiên, khi mở cửa, thách thức từ những yếu tố tiêu cực của quá trình hội nhập đối với việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc là rất lớn. Kinh tế thị trường với chủ nghĩa thực dụng sẽ khiến lý tưởng cao đẹp chúng ta theo đuổi bấy lâu dễ bị phai nhạt ngay trong cả một số đảng viên. Lối sống, nếp sống nặng về vật chất, đồng tiền, tâm lý hưởng thụ tiêu dùng có cơ hội tán phát lan truyền như nấm sau mưa. 

Tình nghĩa trong gia đình, làng xóm, tập thể cơ quan có phần bị nhạt nhòa. Ngày càng bén rễ là tâm lý "khôn sống, mống chết", "mạnh được, yếu thua", "cá lớn nuốt cá bé". Ở một bộ phận không nhỏ dân cư, nhất là trong lớp trẻ, là xu hướng muốn hưởng thụ ăn chơi vượt quá sự đóng góp lao động của bản thân mình. Ðã trở thành hiện tượng phổ biến là tâm lý phá phách, chơi bời trác táng ở con em các gia đình giàu sổi bất chính (do buôn gian bán lận, do bố mẹ có chức có quyền tham nhũng...): nạn đua xe trái phép, lắc thâu đêm ở các vũ trường, tệ nghiện ngập ma túy, cờ bạc, trai gái... không còn là chuyện cá biệt. Tâm lý sùng ngoại, coi rẻ các giá trị truyền thống có xu hướng lây lan...

Mặt trái của nền kinh tế thị trường cộng với những yếu tố tiêu cực của quá trình hội nhập quốc tế đã và đang đặt ra những thách thức to lớn đối với việc giữ gìn và phát huy phần tốt đẹp trong bản sắc văn hóa dân tộc ta, đối với sự nghiệp xây dựng con người, xây dựng tư tưởng, đạo đức lối sống cao đẹp.

Ở cấp độ vi mô, chúng ta có thể khảo sát kỹ hơn thách thức của quá trình hội nhập quốc tế này đối với một lĩnh vực hoạt động văn hóa cụ thể đáng chú ý là lĩnh vực dịch vụ nghe nhìn.

Dịch vụ nghe nhìn bao gồm: Sản xuất các chương trình nghe nhìn mang tính giải trí thương mại trên sóng truyền hình và phát thanh; sản xuất phim; sản xuất băng đĩa ca nhạc, băng đĩa hình (đĩa CD, VCD, DVD). Ðây có thể coi là một ngành công nghiệp văn hóa quan trọng, không chỉ có ý nghĩa sâu rộng về mặt tuyên truyền, giáo dục theo các định hướng tư tưởng, đạo đức, thẩm mỹ của Ðảng và Nhà nước ta, mà còn có tính thương mại ở các cấp độ khác nhau.

Dưới góc độ là sản phẩm mang tính thương mại, dịch vụ nghe nhìn ở nước ta còn đang ở giai đoạn bắt đầu phát triển: cơ sở vật chất kỹ thuật còn yếu, thiếu đồng bộ; nguồn nhân lực mỏng, không thường xuyên được tái đào tạo, nâng cao; nguồn vốn đầu tư còn hạn chế, còn tâm lý ỷ lại trông chờ vào ngân sách Nhà nước; chất lượng các sản phẩm nghe nhìn nhìn chung chưa có sức thu hút khán, thính giả...

Thực trạng còn non yếu của dịch vụ nghe nhìn khiến thách thức cạnh tranh của sản phẩm nghe nhìn từ bên ngoài càng lộ rõ. Không khó khăn gì để nhận thấy rằng các chương trình truyền hình nước ngoài (đặc biệt là phim truyện) đang giành ưu thế áp đảo, xuất hiện trên hầu hết "giờ vàng" truyền hình là phim nước ngoài (Trung Quốc, Hàn Quốc, Mỹ...); các game show có sức thu hút lượng khán giả đông là mua bản quyền nước ngoài ("Chiếc nón kỳ diệu", "Ai là triệu phú", "Hãy chọn giá đúng", "Phụ nữ thế kỷ 21"...). Băng đĩa nhạc, băng đĩa hình nước ngoài chiếm thị phần rất lớn (dù không ít trường hợp là băng đĩa lậu vi phạm bản quyền). Số lượng những sản phẩm nghe nhìn của chúng ta xuất ra nước ngoài rất ít ỏi. Có thể nói chúng ta đang nhập siêu rất lớn trên lĩnh vực này.

Hiện nay các hãng phim, các hệ thống phát hành phim (nhập phim và các rạp chiếu bóng hiện đại) do nước ngoài đầu tư và vận hành đang dần dần chiếm được ưu thế kinh doanh trên lĩnh vực nghe nhìn, trong khi các hãng phim nhà nước, các rạp chiếu bóng quốc doanh đang vật lộn với không ít khó khăn.

Rõ ràng là trên lĩnh vực nghe nhìn chúng ta đang phải đối diện với những thách thức to lớn nảy sinh từ quá trình hội nhập và giao lưu văn hóa quốc tế. Nếu không vượt qua được những thách thức này, thì không những chúng ta sẽ phải chịu thua thiệt về kinh tế, mà còn phải đối diện với những hệ lụy khôn lường về văn hóa dưới góc độ xây dựng con người, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc tốt đẹp.

Ngoài ra, còn những thách thức trên các lĩnh vực cụ thể khác, như vấn đề nâng cao năng lực của hệ thống thông tin đại chúng, xuất bản - báo chí trước tình hình mới; vấn đề sở hữu trí tuệ, chống xâm phạm bản quyền (một thực tế nan giải rất phổ biến đối với các nước đang phát triển); vấn đề dân chủ nhân quyền bị xuyên tạc, bóp méo có thể làm xói mòn các giá trị văn hóa truyền thống; vấn đề tự do tôn giáo, tín ngưỡng bị lợi dụng làm phương hại đến khối đại đoàn kết toàn dân tộc..., những vấn đề mà khuôn khổ bài viết không có điều kiện bàn sâu.

Nghị quyết T.Ư 5 (khóa VIII) ban hành tháng 7-1998, có thể coi là một cương lĩnh chiến lược có tính định hướng lâu dài cho sự nghiệp văn hóa nước ta. Nghị quyết đã khẳng định, văn hóa là "nguồn lực nội sinh quan trọng nhất của phát triển", rằng "văn hóa vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội". 

Dưới góc nhìn này, chủ trương lớn nhất, bao quát nhất để đối phó với những thách thức của hội nhập trên lĩnh vực này chính là tập trung mọi nguồn lực dưới sự lãnh đạo của Ðảng để "Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc", làm cho văn hóa thấm sâu vào toàn bộ đời sống và hoạt động xã hội, vào từng người, từng gia đình, từng tập thể, từng cộng đồng, từng địa bàn dân cư, vào mọi lĩnh vực sinh hoạt và quan hệ con người. Chỉ trên cơ sở có một nền văn hóa như vậy, xã hội ta mới có thể có nguồn lực nội sinh to lớn, để từ đó có sức đề kháng, khả năng "miễn dịch" mạnh mẽ trước những yếu tố văn hóa tiêu cực du nhập từ bên ngoài và nảy sinh ngay từ bên trong, từ mặt trái của nền kinh tế thị trường.

Ngành văn hóa - thông tin đã có chiến lược phát triển từ nay đến năm 2010 và dài hạn hơn là đến 2020. Với những chương trình hành động toàn cục và trong từng lĩnh vực cụ thể.

Trước hết, toàn Ðảng, toàn quân, toàn dân ta cần tiếp tục đẩy mạnh sự nghiệp xây dựng con người, xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống, nếp sống lành mạnh. Ðây có thể coi là nhiệm vụ văn hóa trung tâm cần được thể hiện mạnh mẽ trong cuộc vận động lớn "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở" gắn liền chặt chẽ với sự nghiệp "Xây dựng, chỉnh đốn Ðảng". Cuộc chiến cam go phòng, chống tham nhũng, lãng phí, dân chủ hóa đời sống xã hội, xác lập vai trò gương mẫu thật sự của đội ngũ cán bộ, đảng viên có giành được thắng lợi quyết định thì sự nghiệp xây dựng con người, xây dựng lối sống, nếp sống thấm nhuần lý tưởng, đạo đức cao đẹp mới được coi là thành công.

Các nhiệm vụ không kém phần quan trọng khác như: Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh; bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa dân tộc; phát triển văn học nghệ thuật, sáng tạo các giá trị mới; phát triển thông tin, đại chúng, báo chí xuất bản; phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số, xây dựng nền văn hóa Việt Nam thống nhất trong sự đa dạng; phát huy mặt tích cực của các tôn giáo, tín ngưỡng trong xây dựng đời sống tinh thần tốt đẹp, hướng thiện; chủ động đẩy mạnh giao lưu, hợp tác quốc tế về văn hóa... cũng cần được quan tâm thực hiện.

Ðể thực hiện được các nhiệm vụ vừa có tính cấp bách trước mắt vừa mang tính lâu dài, chúng ta cần có hệ thống các giải pháp hữu hiệu.

Trước tiên, chúng ta cần hoàn thiện bộ máy quản lý Nhà nước về văn hóa theo hướng tinh, gọn, giảm bớt tính hành chính, hướng về cơ sở, cần chú ý xây dựng đồng bộ hệ thống thể chế, chính sách, hành lang pháp lý cho các hoạt động văn hóa; chú ý tới tính hiệu quả của các văn bản pháp quy. Chúng ta đã có các Luật Di sản văn hóa, Luật Xuất bản, Luật Báo chí, Luật Ðiện ảnh, Luật Bản quyền, Luật Sở hữu trí tuệ... nhưng việc thực hiện nghiêm túc các luật đó còn chưa được như mong muốn.

Cần tiếp tục duy trì chính sách bảo hộ đối với các sản phẩm văn hóa trong nước phù hợp lộ trình cam kết quốc tế. Trong lĩnh vực điện ảnh cần xác định tỷ lệ cần thiết truyền hình phát sóng phim trong nước, nhất là vào các "giờ vàng" và nâng dần tỷ lệ này trong các năm sau.

Sự nghiệp xây dựng văn hóa là sự nghiệp của toàn dân; nguồn lực đa dạng trong nhân dân là hết sức to lớn. Chính vì vậy, cần đẩy mạnh hơn nữa xã hội hóa các hoạt động văn hóa, đặc biệt là trên lĩnh vực xây dựng kinh tế trong văn hóa, văn hóa trong kinh tế, dịch vụ văn hóa làm cho văn hóa không chỉ là một lĩnh vực tinh thần đơn thuần, mà còn đem lại nguồn lợi kinh tế to lớn.

Nhà nước cần tăng cường đầu tư từ ngân sách cho lĩnh vực văn hóa, phấn đấu nâng dần mức chi tiêu cho lĩnh vực này lên tới 2% tổng chi ngân sách (hiện nay chỉ mới dừng lại ở con số gần 1,3% đến 1,5%), đồng thời với việc huy động vốn đầu tư cả nội lực và ngoại lực. Trong những năm tới, cần hoàn thành các cơ sở hạ tầng kỹ thuật, các công trình văn hóa trọng điểm, coi đó là những dự án mang tính đột phá để thúc đẩy sự nghiệp văn hóa nước nhà phát triển. 
Ðó là các công trình mang tầm quốc gia: Làng văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam ở Ðồng Mô, Trường quay và cơ sở kỹ thuật điện ảnh ở Cổ Loa, Bảo tàng lịch sử quốc gia ở Tây Hồ Tây, Bảo tàng Hà Nội, Trung tâm Hội chợ triển lãm Việt Nam. Cần tiếp tục tôn tạo các di tích lịch sử ở Huế và các công trình kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, các di tích gắn với cách mạng. Sau khi đạt được sự công nhận quốc tế đối với các kiệt tác văn hóa phi vật thể "Nhã nhạc cung đình Huế", "Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên", cần gấp rút hoàn thành hồ sơ về Ca trù, Quan họ Bắc Ninh và Hoàng Thành Thăng Long để sớm trình UNESCO xem xét công nhận.

Ðội ngũ những người làm văn hóa đang thiếu và yếu cả về số lượng cũng như chất lượng. Chúng ta cần chú trọng đầu tư nhiều hơn nữa cho lĩnh vực tối quan trọng là đào tạo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho văn hóa, từ cán bộ quản lý, giáo viên bậc cao, đến các cán bộ kỹ thuật, nghệ sĩ sáng tạo. Cần chú ý đưa cán bộ đi đào tạo nâng cao ở các nước tiên tiến, trở thành nòng cốt cho đội ngũ cán bộ văn hóa các ngành, các cấp.

Hệ thống các doanh nghiệp nhà nước về văn hóa đang giữ vai trò quan trọng, tuy nhiên chưa phát huy hiệu quả và tương xứng với nguồn vốn Nhà nước đã đầu tư. Sắp tới cần đẩy mạnh việc tổ chức lại các doanh nghiệp theo hướng đẩy nhanh cổ phần hóa, tăng cường hiệu quả, giảm bớt trung gian, loại bỏ tâm lý trông chờ, ỷ lại đối với Nhà nước.

Cuối cùng, giải pháp có ý nghĩa bao trùm, quan trọng nhất là phải nâng cao vai trò và năng lực lãnh đạo của Ðảng trong lĩnh vực văn hóa. Ðảng vạch ra đường lối chủ trương, giám sát các cơ quan quản lý Nhà nước trong việc thực hiện các chủ trương và có những điều chỉnh cần thiết về cơ chế, tổ chức và nhân sự. Ðể Ðảng không sa vào sự vụ, không bao biện làm thay và kết quả sẽ tốt hơn, bền vững hơn.

Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đối với nước ta là cả một quá trình đã, đang và sẽ tiếp diễn lâu dài, trong đó việc Việt Nam gia nhập WTO là một cái mốc cực kỳ quan trọng. Ðây sẽ là một cơ hội lớn, đồng thời là một thách thức lớn đối với dân tộc ta nói chung và lĩnh vực văn hóa nói riên
 

LÊ DOÃN HỢP
Ủy viên T.Ư Ðảng
Bộ trưởng Văn hóa - Thông tin

Luật sư tư vấn miễn phí

Gọi ngay
0902818158- 0906834543
0906834543
0902818158

Tin pháp luật

CÁC ĐỐI TÁC

  • Nhà Đất Phúc An Khang
  • The Diplomat
  • The NewYork Review of Book
  • CogitAsia
  • Reuters
  • Viet Studies
  • The NewYork Times
  • TIME
  • Bloomberg Bussiness