Tân Thủ tướng Anh Theresa May đã gửi cho Bắc Kinh một thông điệp khá sốc khi bất ngờ đình chỉ vào phút chót lễ ký thỏa thuận xây dựng nhà máy hạt nhân trị giá hàng chục tỉ đô la tại Anh, có sự tham gia của Trung Quốc.

Những ngày cuối cùng của tháng 7 tại một địa điểm bên bờ biển Somerset, thực đơn cho một bữa tiệc trưa lớn đã được chuẩn bị. Chỉ vài tiếng đồng hồ nữa, các quan chức Anh, Pháp, Trung Quốc sẽ cùng chứng kiến lễ ký kết hợp đồng xây dựng Nhà máy Điện hạt nhân Hinkley Point C. Nhà máy có công suất 3.200 MW, gồm hai lò phản ứng mới do tập đoàn Electricite de France SA (EDF) làm chủ đầu tư, chi phí ít nhất 18 tỉ bảng Anh, tương đương 23,7 tỉ đô la Mỹ.

Tổng công ty Điện hạt nhân Trung Quốc (CGNPC) rót 6 tỉ bảng vào dự án này, trở thành đối tác chiếm 33,5% cổ phần tại Hinkley Point.

Con ngựa thành Troy

Nhưng vào trưa ngày thứ Sáu đó (29-7-2016), bữa tiệc lớn đã bị hủy bỏ vào phút chót sau khi tân Thủ tướng Anh Theresa May, người vừa nắm quyền vài tuần trước, bất ngờ thông báo tạm ngưng thỏa thuận cho tới mùa thu để “nghiên cứu thêm”.

Jean-Bernard Lévy, Giám đốc điều hành tập đoàn EDF, chủ đầu tư dự án, cho hay ông không được báo trước và hoàn toàn bất ngờ với quyết định này.

Văn phòng Thủ tướng Anh cho biết, chính phủ đang xem xét tất cả các bộ phận cấu thành của dự án, mà không đề cập cụ thể về sự liên quan của Trung Quốc. Nhưng là người giữ cương vị Bộ trưởng Nội vụ trong 6 năm dưới thời Thủ tướng David Cameron, bà May đã rất nhiều lần bày tỏ quan ngại về sự tham gia của Bắc Kinh vào những dự án “nhạy cảm”. Theo tờ The New York Times, bà May đã từng không hài lòng khi công ty viễn thông Anh Quốc British Telecom (BT) ký thỏa thuận với công ty viễn thông Trung Quốc Huawei vì lo ngại vấn đề bảo mật.

Dưới thời Thủ tướng Cameron, Anh đã có những thay đổi lớn về chính sách kinh tế và đối ngoại với Trung Quốc. Trong chuyến thăm cấp nhà nước tới Anh của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Anh đồng ý để Trung Quốc tham gia vào ngành công nghiệp hạt nhân của mình, với tư cách vừa là nhà đầu tư, vừa là nhà thầu. Thủ tướng Anh David Cameron khi đó, đã gọi dự án nhà máy điện hạt nhân Hinkley Point C là “thỏa thuận lịch sử”, giúp tạo ra hàng ngàn công ăn việc làm cho người Anh.

Tuy nhiên hồi đó đã có nhiều quan ngại của các chuyên gia về các nguy cơ khi Trung Quốc tham gia mạng lưới điện hạt nhân của nước Anh, kể cả việc tin tặc có thể sẽ xâm nhập vào hệ thống dữ liệu gây tổn thương cho ngành công nghiệp hạt nhân. Nick Timothy, một cố vấn lâu năm của bà Theresa May, cảnh báo rằng sự tham gia của Trung Quốc có thể tạo điều kiện cho Bắc Kinh “đóng cửa ngành sản xuất năng lượng của Anh theo ý muốn”.

Bernard Jenkin, thành viên của đảng Bảo thủ cho hay, nếu Trung Quốc thiết kế, sở hữu và vận hành nhà máy điện hạt nhân ở Anh (theo dự tính trong tương lai), đây có thể sẽ là “con ngựa thành Troy”, đe dọa Vương quốc Anh những khi giữa hai nước có bất đồng hay xung đột.

Tham vọng của Trung Quốc

Thứ Hai tuần trước, Trung Quốc đã phản ứng mạnh mẽ với những quan điểm cho rằng đầu tư của Bắc Kinh đe dọa an ninh của Anh. Hãng tin nhà nước Tân Hoa xã chỉ trích hành động trì hoãn ký hợp đồng xây dựng Nhà máy Điện hạt nhân Hinkley Point là làm gia tăng bất ổn cho “kỷ nguyên vàng của quan hệ Trung - Anh”. Trung Quốc còn dọa sẽ xem xét lại các dự án đầu tư vào nước Anh.

“Trung Quốc có thể chờ đợi để Chính phủ Anh đưa ra quyết định có trách nhiệm, nhưng không thể chấp nhận bất cứ lời cáo buộc nào chống lại mong muốn và sự chân thành trong quan hệ hợp tác hai bên cùng có lợi” - Tân Hoa xã bình luận.

Nhà máy Hinkley Point C, nằm ở phía Tây Nam nước Anh, đã bị chậm tiến độ nhiều năm và vượt dự toán. Chi phí xây dựng hiện nay được dự báo ở mức 18 tỉ bảng, và nhà máy khó có thể đi vào hoạt động trước năm 2025. Hiện tại, khi nguồn dự trữ dầu Biển Bắc của Anh đang giảm dần, chính phủ coi điện hạt nhân là một cách quan trọng để đa dạng hóa nguồn cung cấp năng lượng (không carbon) của đất nước, giúp đáp ứng mục tiêu dài hạn về khí hậu.

Nhà máy Hinkley Point C được thiết kế để đáp ứng khoảng 7% nhu cầu điện hiện nay của Anh và hoạt động trong vòng 60 năm. Kể từ năm 1995, Anh thường tìm đến các nhà cung cấp và đối tác tài chính bên ngoài để thực hiện các nhà máy điện hạt nhân.

Đối với Trung Quốc, việc đầu tư ở Anh mang tới một cơ hội lớn. Trung Quốc đang có chương trình điện hạt nhân tham vọng nhất trên thế giới với 68 lò phản ứng thương mại được xây dựng hoặc trong giai đoạn lập kế hoạch, theo Hiệp hội Hạt nhân thế giới.

Hãng tin Bloomberg Mỹ dẫn lời các chuyên gia cho biết, việc bùng nổ xây dựng nhà máy điện hạt nhân ở Trung Quốc sẽ giúp các nhà thầu của họ tích lũy được kinh nghiệm và kiến thức đáng kể. Người Trung Quốc đang hy vọng sẽ “xuất khẩu” những gì mà họ đã học được. “Người Trung Quốc coi Hinkley C như bước đầu tiên hướng tới mục tiêu xây dựng nhà máy điện hạt nhân sử dụng công nghệ của Trung Quốc ở Anh. Từ đó họ sẽ tạo đòn bẩy để bắt đầu xuất khẩu nhà máy cạnh tranh với các đối thủ người Nga, Nhật và Pháp”, Malcolm Grimston, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Chính sách môi trường Imperial College London, nói.

“Trung Quốc có một chiến lược rõ ràng để xây dựng năng lực và khả năng hạt nhân”, Colin Elcoate - Phó chủ tịch phụ trách phát triển kinh doanh tại SPX Flow, một công ty Mỹ chuyên cung cấp máy bơm và các thiết bị khác cho các công ty điện hạt nhân Trung Quốc nói với The New York Times. Ông Elcoate cho rằng, mục đích cuối cùng của Trung Quốc là muốn chuyển sang xuất khẩu nhà máy điện hạt nhân. Nhưng các nhà thầu hạt nhân Trung Quốc chưa có nhiều thành công trên thương trường quốc tế, đến nay họ mới đang xây dở một nhà máy ở Pakistan và đang lên kế hoạch xây nhà máy ở các nước Argentina và Romania.

Theo các nhà phân tích, việc xây dựng một nhà máy ở Anh, nơi có quy trình phê duyệt nghiêm ngặt, sẽ tạo cho Trung Quốc uy tín cần thiết. “Nếu công nghệ của Trung Quốc được cấp phép ở Anh Quốc thì nó cũng có thể được chấp nhận ở bất cứ nơi nào”, Glenn George, một nhà tư vấn hạt nhân tại Washington, nói.

Ông Lawson, thuộc Royal United Services, cho rằng nếu nhà thầu Trung Quốc thiết kế và xây dựng nhà máy từ đầu đến cuối, ông mong chờ chính phủ Anh sẽ có cách tiếp cận với các công ty hạt nhân của Trung Quốc giống như đối xử với Huawei, nhà sản xuất các thiết bị viễn thông. Chính phủ Anh đã phải thành lập một trung tâm ở gần Oxford, nơi các chuyên gia an ninh làm nhiệm vụ kiểm tra thiết bị của Huawei để tránh cài mã gián điệp. Còn Chính phủ Hoa Kỳ thì không cho phép Huawei tham gia cung cấp thiết bị mạng viễn thông Mỹ.

Helen Bower, phát ngôn viên của Thủ tướng May, tuần trước tuyên bố rằng nước Anh không muốn “nghỉ chơi” với Bắc Kinh. “Trung Quốc có vai trò trong nền kinh tế toàn cầu và các vấn đề quốc tế, chúng ta sẽ tiếp tục mối quan hệ mạnh mẽ với Trung Quốc” , bà nói. Dự án Hinkley Point C có thể vẫn sẽ được tiến hành, nhưng việc hủy bỏ lạnh lùng lễ ký vào giờ chót cho thấy, chính sách của Anh với Bắc Kinh dưới thời Thủ tướng Theresa May sẽ là thận trọng và hoài nghi hơn.