Nay đã ở tuổi 82, ông vẫn tiếp tục đóng vai trò tư vấn chính trị trong khi con trai ông đã ở vị trí thủ tướng Singapore. Đầu năm nay ông Lý đã có cuộc phỏng vấn với tạp chí Time và BBC lược lại phỏng vấn này trong đó ông Lý cũng thoáng nhắc tới tướng Nguyễn Cao Kỳ.

Tạp chí Time nói rằng cuộc phỏng vấn kéo dài tổng cộng năm tiếng đã được các phóng viên của tạp chí này, Michael Elliot, Zoher Abdoolcarim và Simon Elegant thực hiện trong hai ngày.

Trỗi dậy hòa bình

Nói về sự “trỗi dậy” của Trung Quốc, ông Lý Quang Diệu nói ngay trong cách dùng từ của Trung Quốc “Trỗi dậy hòa bình” đã làm cho người ta e ngại. Theo ông nếu thay trỗi dậy bằng “phát triển” hoặc “tiến hóa” có lẽ nó sẽ dễ được chấp nhận hơn.

Ông Lý nói gần đây ông cũng nói với một nhà lãnh đạo Trung Quốc rằng họ đã khiến cho thanh niên Trung Quốc ngày nay có niềm tự hào và yêu nước tới mức nó có những biểu hiện tiêu cực, chẳng hạn như cuộc biểu tình bạo lực phản đối Nhật Bản trong năm ngoái.

Cựu thủ tướng Singapore cũng nói khi con trai của ông, đương kim Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long tới thăm Đài Bắc, người ta đã dùng những từ như phản bội để nói về chuyện này trong các cuộc trò chuyện trên mạng.

Ông Lý cảnh báo nếu giới trẻ Trung Quốc ngộ nhận về khả năng của họ thì có nguy cơ họ sẽ nghĩ rằng họ đã đủ lớn khôn trong khi thực ra họ vẫn chưa thực sự được như vậy.

Nếu tôi là người tị nạn như Cao Kỳ, người đã chọn California, tôi sẽ chọn Anh Quốc, một xã hội ít gây căng thẳng hơn.

Khi phóng viên Time có ý hỏi về nguy cơ nổi dậy hàng loạt ở Trung Quốc bằng cách nhắc lại lời của Mao Trạch Đông rằng “Một tia lửa có thể đốt cháy cả thảo nguyên” ông Lý nói:

“Đám cháy thảo nguyên chỉ xảy ra khi có mùa khô. Họ đang có 700 tỷ đô la dự trữ ngoại hối.

“Từ trước tới nay chưa có chính phủ trung ương nào được trang bị những công nghệ viễn thông và giao thông hiện đại như chính phủ hiện nay.

“Liệu có ai chết vì đói không? Không. Liệu có ai bị lôi ra khỏi nhà và ném ra ngoài phố mà không có lựa chọn nào khác không? Không.”

Ông Lý cũng nói qua những gì ông nghe được từ các nhà lãnh đạo Trung Quốc, họ không tin rằng đời cháu của họ sẽ sống trong một chế độ như hiện tại mà không có thay đổi.

Được hỏi về chuyện Đặng Tiểu Bình có đúng không khi đàn áp cuộc biểu tình tại quảng trường Thiên An Môn hồi năm 1989, ông Lý nói:

“Tôi không thể đánh giá về những gì ông ấy làm vì tôi không có những thông tin mà ông ấy có.

Đám cháy thảo nguyên chỉ xảy ra khi có mùa khô. Họ đang có 700 tỷ đô la dự trữ ngoại hối.

“Nếu qủa thực có nguy cơ xảy ra các vụ tương tự ở những thành phố khác thì tôi nghĩ rằng ông ấy phải hành động.

“Nhưng sau này tôi nói với Lý Bằng, ‘Khi tôi gặp chuyện các sinh viên cộng sản biểu tình ngồi lì, chiếm trường, giữ thầy cô giáo, tôi phong tỏa toàn khu vực, cắt điện nước và chờ.

‘Tôi nói với cha mẹ các học sinh này rằng tình hình sức khoẻ các em đang kém đi, bệnh lỵ đang lan rộng. Thế là họ đã dễ dàng giải tán biểu tình.’

“Tôi nói với Lý Bằng rằng các máy quay camera của thế giới đang ở đó chờ cuộc gặp của ông Gorbachev thế mà ông lại để xảy ra như thế.

“Câu trả lời của ông ấy là: Chúng tôi rất thiếu kinh nghiệm trong vấn đề này.”

Hồi giáo cực đoan

Nói về chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan, ông Lý nói mọi chuyện phụ thuộc vào các diễn biến ở Trung Đông.

Sức hấp dẫn của Hồi giáo còn hơn cả chủ nghĩa cộng sản.

Ông nói: “Nếu những dân quân thánh chiến thắng ở đó, tôi sẽ gặp vấn đề ở đây.”

Ông Lý nói với các phóng viên Time rằng ông hoàn toàn ngạc nhiên trước âm mưu đánh bom bẩy đại sứ quán ở Singapore mà đảo quốc này đã phá được.

Theo ông Lý, chỉ hoàn toàn may mắn mà Singapore phát hiện ra những kẻ Hồi giáo cực đoan trong vụ này.

Một trong số họ đã bị bắt ở Afghanistan và Singapore nhận ra rằng một nhóm theo đạo Hồi thường sang Pakistan học đạo trên thực tế đã có những hoạt động khác.

“Nếu gã đó không tới Karachi để cầm súng cho Taliban có lẽ chúng tôi đã bị bảy vụ dùng xe tải đánh bom.”

“Sức hấp dẫn của Hồi giáo còn hơn cả chủ nghĩa cộng sản.

“Những người cộng sản không cùng sắc tộc không bao giờ hoàn toàn tin tưởng nhau.

“Người cộng sản Việt Nam không bao giờ tin tưởng người cộng sản Trung Quốc...

“Nhưng với Hồi giáo, người ta tin tưởng nhau hoàn toàn: Anh là chiến sĩ Hồi giáo và tôi cũng vậy. Chúng ta thề sát cánh.”

	Ông Lý nói Trung Đông sẽ quyết định số phận Hồi giáo cực đoan

Ông Lý cũng nói trong qúa khứ, Mỹ luôn có thể lựa chọn rút ra khỏi một cuộc chiến, chẳng hạn như cuộc chiến Việt Nam.

Tuy nhiên nay Hoa Kỳ đã bị tấn công trên chính đất của mình và các cơ sở của Hoa Kỳ ở nước ngoài cũng đã trở thành mục tiêu.

Ông Lý nói rút ra không còn là lựa chọn của Hoa Kỳ nữa.

Theo ông, cách để giải quyết cuộc khủng hoảng hiện nay là thuyết phục số đông nguời Hồi giáo trung hòa và cấp tiến rằng họ đang không bị mất mát gì mà trái lại họ có tiếng nói, có sự ủng hộ của thế giới.

Và nếu số đông này dũng cảm ra tay với những kẻ cực đoan thì vấn đề có thể được giải quyết.

Hệ giá trị

Phóng viên Time đã hỏi ông Lý nghĩ thế nào về chuyện Tổng thống Hoa Kỳ George W. Bush nói rất rõ ràng về các giá trị tôn giáo của ông.

Ông Lý nói:

“Tôi có thảo luận chuyện này với một nhà lãnh đạo Châu Âu và người này nói với tôi: ‘Người Châu Âu chúng tôi không thích đường dây điện thoại tới Chúa Trời (của ông Bush).’

Chúng tôi có một văn hóa khác, có cách làm việc khác.

“Và tôi nói với ông ấy: Nhưng khi ông chống lại những kẻ cuồng tín ở phía bên kia, những người tin rằng họ đại diện cho Thượng đế thì chuyện tin rằng Chúa Trời cũng ở phía của ông sẽ giúp người ta cảm thấy thanh thản.”

Ông Lý nói ông ngưỡng mộ xã hội Hoa Kỳ nhưng ông không muốn sống mãi ở đó.

“Nếu tôi là người tị nạn như [cựu Thủ tướng Nam Việt Nam Nguyễn] Cao Kỳ, người đã chọn California, tôi sẽ chọn Anh Quốc, một xã hội ít gây căng thẳng hơn.

Nhưng ông cũng tin người Mỹ có một cách tiếp cận tích cực trong cuộc sống mà theo đó họ tin rằng họ có thể làm được tất cả miễn là có đủ tiền, nghiên cứu và cố gắng.

Ông Lý nói Singapore có một hệ giá trị khác với Hoa Kỳ trong đó các cá nhân không đứng trên tập thế.

“Chúng tôi có một văn hóa khác, có cách làm việc khác.

“Cá nhân không phải là khối cơ bản tạo dựng xã hội.

“Đó là gia đình, gia đình mở rộng, các họ và nhà nước

“Năm mối quan hệ chính là: anh và nhà cầm quyền, anh và phu nhân, anh và con cái, anh và bạn bè.

“Nếu những mối quan hệ này tốt thì xã hội chúng tôi hoạt động tốt.”

Ấn tượng Đặng Tiểu Bình

Ông Lý nói rằng người đã gây cho ông ấn tượng mạnh mẽ nhất chính là Đặng Tiểu Bình.

	Ông Lý nói Đặng Tiểu Bình để lại cho ông ấn tượng mạnh nhất

Ông nói khi hai người gặp nhau hồi tháng 11 năm 1978, ông Đặng đã phân tích thời cuộc cho ông về chuyện chú gấu Nga, về Việt Nam là Cuba ở viễn đông, một mối nguy hiểm. (Vài tháng sau Trung Quốc đã đưa quân qua biên giới Việt-Trung.)

Ông Lý nói Đặng Tiểu Bình đã chúc mừng ông vì Singapore đã thịnh vượng, thay đổi hẳn so với hồi năm 1920 khi ông Đặng ghé qua cảng này trên đường sang Marseilles.

Đáp lại lời Đặng Tiểu Bình, ông Lý nói:

“Cảm ơn ông. Những gì chúng tôi làm được, ông sẽ làm được tốt hơn.

“Chúng tôi là hậu duệ của những người nông dân không tấc đất cắm dùi ở miền Nam Trung Quốc.

“Ông có những quan lại, văn hào, các nhà tư tưởng và tất cả những người giỏi giang. Ông sẽ làm tốt hơn.”

Lý Quang Diệu nói sau này khi Đặng Tiểu Bình đi thị sát các tỉnh miền Nam Trung Quốc, ông đã nói “Hãy noi gương Singapore”, “Hãy làm tốt hơn họ”.

Ông Lý cũng nói ông Đặng là người đối mặt với thực tế và giải quyết các tồn tại.

Trong chuyến thăm Singapore, ông Lý muốn Đặng Tiểu Bình ngưng các chương trình phát thanh kích thích các phần tử cộng sản nổi dậy ở các nước như Singapore.

Ông Lý thuật lại lời Đặng Tiểu Bình nói: “Cho tôi thời gian.”

Lý Quang Diệu nói 18 tháng sau, các chương trình phát thanh đó đã ngưng hẳn.

Theo ông Lý, chuyến thăm hồi tháng 11 năm 1978 của ông Đặng tới Bangkok, Kuala Lumpur và Singapore đã gây sốc cho nhà lãnh đạo Trung Quốc.

Thay vì chứng kiến những điều kiện của thế giới thứ ba, ông Đặng đã thấy ba thành phố của thế giới thứ hai.

Kể từ đó, ông nói, Singapore không còn bị Nhân Dân nhật báo gọi là chó theo đuôi Mỹ mà là một thành phố vườn, sạch sẽ với những khu nhà chính phủ khang trang.

Và ở tuổi 74, ông Đặng đã thuyết phục những bạn từ thời Vạn Lý Trường Chinh đi theo kinh tế thị trường với chính sách “Mở Cửa”.

----------------------------------------------------------------------------------------------

Ẩn danh
Nhật đã trải qua giai đoạn mà Việt Nam đang đi từ rất lâu. Vì thế, theo tôi chúng ta học theo Trung Quốc thì hợp lý hơn. Chẳng phải trước giờ người ta vẫn co sự phát triển của Trung Quốc là thần kỳ hay sao.

Tony Nguyễn, Sydney
Lí Quang Diệu đã có những chính sách xây dựng giúp Sin đã tiến rất xa. Tuy nhiên nếu các bạn theo dõi sâu bên trong những chính sách thời Lí cầm quyền, bạn sẽ thấy họ Lí là 1 đại diện của chế độ rất độc tài.

Những hiến pháp luật pháp của Sin cực kì nghiêm khắc, và tôi nghĩ chỉ có thể phù hợp với 1 đất nước Sin thời đó nghèo đói, ko pháp luật và tội phạm. Cộng với 1 đất nước diện tích nhỏ và dân số ko đông, thì tư duy họ Lí phù hơp với Sin hơn. Còn VN chúng ta, tôi nghĩ vấn đề chính trị giáo dục và nạn tham ô này rất giống những vấn đề của Nhật khi trước. Vì vậy VN nên "học tập" theo đường lối mà Nhật đã làm thì tốt cho VN hơn.

Sao Mai, TP. HCM
Gửi bạn "Giấu tên": Xin lỗi bạn, tôi vừa mới đi công việc Singapore về, tôi hợp tác làm việc với họ đã nhiều năm rồi.

Hãy đến ở Singapore, tìm hiểu thật kỹ rồi bạn sẽ thấy rằng sự phồn thịnh của họ ngày nay có phần lớn xuất phát từ ý thức của người dân chứ không phải vì đất nước của họ nhỏ xíu đâu.

Từ đứa học trò mẫu giáo cho tới các ông bà lão, ở đâu đâu tôi cũng thấy họ có một trình độ dân ý khá cao, mọi người xem việc tôn trong các quy định của đất nước là việc bắt buộc; làm cái gì họ cũng làm thật kỹ càng (không như ta làm cho đại khái).

Có lần tôi phải làm một báo cáo không gấp lắm, tôi nói với họ "để mai đi", vì tôi đang có bạn mời đi chơi. Họ không đồng ý và đề nghị tôi làm ngay.

Dân ta có câu "cái gì làm được hôm nay thì hãy làm ngay", thế mà dân mình có bao nhiêu người làm như thế đâu. Đất nước luôn tụt hậu vì cứ phải để ngày mai rồi hẵn tính. Nếu ý thức của người Việt Nam mà cũng như người Sing thi tôi nghĩ rằng đất nước sẽ mau chóng phát triển, dù nó có to tát hơn Singapore vài chục lần đi nữa.

Nguyen Nam, Sài Gòn
Những gì ông Lý phỏng vấn với Time thì ông ta đã viết trong hồi ký của mình, trừ chủ nghĩa Hồi giáo.

Milan, Sài Gòn
Bài viết này rất hay và bổ ích. Cám ơn BBC.

Giấu tên
Có lẽ mô hình Sing chỉ phù hợp với một quốc gia nhỏ hẹp về diện tích, trẻ, dân số ít. VN khó có thể học hỏi gì từ sự phát triểu của Sing. Nên học hỏi từ Nhật Bản có lẽ sẽ phù hợp với VN hơn

Pinochio
Quả thật chúng tôi quá thiếu thông tin, nếu không có những bài viết như thế này thì chúng tôi khó biết được nhiều về các ông Lý Quang Diệu hay Đặng Tiểu Bình.

Con người không phải là thần thánh nên chắc chắn phải có sai lầm, nhưng cái quan trọng là những gì họ cống hiến; họ suy nghĩ đều xuất phát từ đáy lòng yêu nước thật tâm của họ cho nên những cống hiến của họ luôn nhiều hơn sai lầm. Những tư tưởng thoáng và ôn hoà của ông Lý Quang Diệu thật sự gây ấn tượng cho tôi, nếu có nhiều nhà lãnh đạo như ông trong khu vực thì tôi dám đoan chắc khu vực Đông Nam Á sẽ phát triển nhanh và sống rất hòa bình với nhau. Cũng nhờ bài viết này mà tôi có cái nhìn khác với ông Đặng Tiểu Bình, nó cho thấy khi ta thiếu thông tin trung thực thì ta sẽ có một cái nhìn thiển cận và méo mó về một vấn đề, một con người, một quốc gia, một chính kiến...v.v.Một lần nữa cám ơn BBC về bài viết này.