Joseph S. Nye, Jr. một cựu thứ trưởng bộ quốc phòng, Chủ tịch Hội đồng Tình báo Quốc gia Mỹ, là Giáo sư Đại học tại Đại học Harvard và là thành viên của Diễn đàn Kinh tế Thế giới Hội đồng Chương trình nghị sự toàn cầu về tương lai của Chính phủ. Ông là tác giả, gần đây nhất, là của người Mỹ thế kỷ qua?

Tìm hiểu thêm tại https://www.project-syndicate.org/columnist/joseph-s--nye#mKVPd6dbjr0hRqKC.99

Mỹ bá quyền hay ưu việt của Mỹ?

CAMBRIDGE - Không có nước nào trong lịch sử hiện đại đã sở hữu càng nhiều sức mạnh quân sự toàn cầu như Hoa Kỳ. Tuy nhiên, một số nhà phân tích cho rằng hiện nay Mỹ đang đi theo bước chân của Vương quốc Anh, bá chủ toàn cầu cuối cùng để từ chối. Tương tự lịch sử này, mặc dù ngày càng phổ biến, là sai lầm.

Anh chưa bao giờ được nổi trội như Mỹ ngày nay. Để chắc chắn, nó duy trì một lực lượng hải quân bằng kích thước với hai hạm đội tổ hợp, và đế chế của mình, mà mặt trời không bao giờ lặn, đã cai trị một phần tư nhân loại. Nhưng có sự khác biệt lớn trong các nguồn năng lượng tương đối của đế quốc Anh và Mỹ hiện đại.

Bởi sự bùng nổ của Thế chiến I, Anh chỉ xếp thứ tư trong số các cường quốc về quân nhân, thứ tư về GDP, và thứ ba trong chi tiêu quân sự.

Đế quốc Anh đã được cai trị  phần lớn thuộc địa dựa vào  quân đội địa phương. Trong số 8,6 triệu quân đội Anh trong Thế chiến I, gần một phần ba đến từ các đế chế ở nước ngoài. Điều đó đã làm cho nó ngày càng khó khăn cho chính phủ ở London tình thần  dân tộc ngày càng tăng.

Thế chiến II, công cuộc bảo vệ đế chế đã trở thành một gánh nặng chứ không còn là một tài sản có lợi nữa.  Thực tế  nước Anh đã  rất giống  với các cường quốc như Đức và Nga gặp  các vấn đề thậm chí còn khó khăn hơn.

Đối với tất cả các cuộc nói chuyện thoài mái về  một "đế quốc Mỹ", thực tế là Mỹ không có thuộc địa mà nó phải quản lý, và do đó Mỹ có tự do hơn để quản trị  hơn so với Vương quốc Anh đã làm. Và, được bao quanh bởi các nước không gây nên nguy cơ  đáng sợ và hai đại dương, Mỹ thấy dễ dàng hơn để tự bảo vệ mình.

Điều đó mang lại cho chúng tôi đến một vấn đề với sự tương tự bá chủ toàn cầu: sự mập mờ về những gì "quyền bá chủ" thực sự có nghĩa. Một số nhà quan sát kết hợp khái niệm này với chủ nghĩa đế quốc; nhưng Hoa Kỳ là bằng chứng rõ ràng rằng một bá chủ không cần phải có một đế chế chính thức. Những người khác xác định quyền bá chủ là khả năng thiết lập các quy tắc của hệ thống quốc tế; nhưng chính xác bá chủ phải có  bao nhiêu ảnh hưởng đến quá trình này (khả năng thiết lập các quy tắc của hệ thống quốc tế), so với các cường quốc khác, vẫn chưa rõ ràng.

Còn những người khác xem xét quyền bá chủ là đồng nghĩa với kiểm soát các nguồn tài nguyên năng lượng nhất. Nhưng, theo định nghĩa này, thế kỷ XIX Anh - ở đỉnh cao quyền lực của mình vào năm 1870 xếp thứ ba (sau Mỹ và Nga) trong GDP và thứ ba (sau Nga và Pháp) vào chi phí quân sự - không thể được coi là bá quyền, bất chấp sự thống trị hải quân của mình.

Tương tự như vậy, những người nói về quyền bá chủ của Mỹ sau năm 1945 đã  không lưu ý rằng Liên Xô là sự cân bằng  sức mạnh quân sự với  Mỹ trong hơn bốn thập kỷ. Mặc dù Hoa Kỳ có ảnh hưởng kinh tế không cân xứng, nhưng khoảng không gian về quản trị chính trị và quân sự đã bị  hạn chế bởi quyền lực của Liên Xô.

Một số nhà phân tích mô tả các giai đoạn sau năm 1945 như một trật tự bậc thang do Mỹ dẫn đầu với các đặc tính tự do, trong đó Mỹ cung cấp hàng hóa công cộng, trong khi hoạt động trong một hệ thống lỏng lẻo của các quy tắc đa phương và các tổ chức đó đã cho nước yếu hơn một tiếng nói. Họ chỉ ra rằng nó có thể là hợp lý đối với nhiều nước để giữ gìn khuôn khổ thể chế này, ngay cả khi nguồn sức mạnh của Mỹ giảm.

Trong ý nghĩa này, trật tự quốc tế do  Mỹ dẫn đầu có thể sống lâu hơn tính ưu việt của Mỹ vào nguồn tài nguyên năng lượng, mặc dù nhiều người khác cho rằng sự xuất hiện của các cường quốc mới báo trước sự sụp đổ của trật tự này.

Tuy nhiên, khi nói đến kỷ nguyên bá chủ của Mỹ, luôn luôn có rất nhiều suy đoán tưởng tượng lẫn trong các sự kiện. Nó có lẽ chưa là một trật tự toàn cầu mà chỉ  là một nhóm các quốc gia cùng loại về ý thức chủ yếu là ở châu Mỹ và Tây Âu, trong đó bao gồm ít hơn một nửa của thế giới. Và ảnh hưởng của nó trên các thành viên khác  - trong đó có các nước quyền lực  lớn như Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, và khối Xô Viết - không phải luôn luôn tử tế an lành. Vì điều này, vị trí của Mỹ trên thế giới có thể chính xác hơn được gọi là một "nửa bá chủ".

Tất nhiên, Mỹ đã duy trì sự thống trị kinh tế sau năm 1945: sự tàn phá của Thế chiến II tại nhiều quốc gia có nghĩa rằng Hoa Kỳ sản xuất gần một nửa GDP toàn cầu. Vị trí đó kéo dài cho đến năm 1970, khi tỷ trọng của Mỹ trong GDP toàn cầu giảm xuống mức trước chiến tranh là một phần tư. Nhưng, từ một quan điểm chính trị hay quân sự, thế giới là lưỡng cực, với Liên Xô cân bằng quyền lực của nước Mỹ. Thật vậy, trong thời gian này, Mỹ thường không thể bảo vệ lợi ích của nó: Liên Xô có được vũ khí hạt nhân; tiếp quản cộng sản  tại Trung Quốc, Cuba, và một nửa của Việt Nam; Chiến tranh Triều Tiên kết thúc trong bế tắc; và cuộc khởi nghĩa ở Hungary và Tiệp Khắc bị đàn áp.

Trong bối cảnh này, "tính ưu việt" có vẻ giống như một mô tả chính xác hơn về không cân xứng (và có thể đo lường) chia sẻ của một quốc gia của cả ba loại tài nguyên năng lượng: quân sự, kinh tế, và mềm mại.

Câu hỏi đặt ra hiện nay là liệu thời đại của Mỹ tính ưu việt đang đi đến hồi kết thúc.

Do không thể tiên đoán về sự phát triển toàn cầu, đó là, tất nhiên, không thể trả lời câu hỏi này một cách rõ ràng. Sự gia tăng của lực lượng đa quốc gia và các tổ chức phi nhà nước, chưa kể đến cường quốc mới nổi như Trung Quốc, cho thấy có sự thay đổi lớn trên đường chân trời. Nhưng vẫn có lý do để tin rằng, ít nhất là trong nửa đầu của thế kỷ này, Mỹ sẽ giữ được tính ưu việt của nó trong các nguồn tài nguyên năng lượng và tiếp tục đóng vai trò trung tâm trong sự cân bằng quyền lực toàn cầu.

Trong ngắn hạn, trong khi thời đại của Mỹ không phải là ưu việt hơn, nó được thiết lập để thay đổi trong những cách quan trọng. Có hay không những thay đổi này sẽ tăng cường an ninh và thịnh vượng toàn cầu vẫn còn để được nhìn thấy.

Đọc thêm tại https://www.project-syndicate.org/commentary/american-hegemony-military-superiority-by-joseph-s--nye-2015-03#Vp0zdPLAMtsrrutQ.99