Chiếc xuồng cui sau một năm ngủ im lìm dưới sàn nhà được đem ra khi vừa sang tháng 7 Âm lịch, mùa con nước về. Ông bày chiếc xuồng ra sân, cứ hư chỗ nào ông lại vá chỗ nấy. Ông pha dầu chay, trét lại đường viền cũ, đục khoét mấy chỗ mục, rồi đắp ván vào. Kỹ thuật “vá xuồng” phải thật hoàn hảo, bởi chỉ cần có chỗ rò, nước vào, xuồng sẽ không đi xa được. Mà nghề hạ bạc của ông là phải đi xa, có khi hơn chục cây số mới quay về, với một xuồng đầy cá linh, cá chốt.

Ông không đóng nắp đậy lườn xuồng, cứ để trống vậy. Kéo mẻ lưới cá lên, ông cho vào bụng xuồng, con nào nhảy mạnh, may mắn thoát ra được thì coi như sống. Còn lại thì ông đem về, con nào còn sống thì thả vào cái ao bên nhà, con nào chết rồi thì đem kho một ơ cá hủn hỉn để ăn với cháo trắng.

Đó là chuyện hồi mấy mươi năm trước, cá tôm còn nhiều. Ông nhớ lại, chỉ cần quăng một chài ngay con nước chảy, là có thể ngồi gỡ cá cả tiếng đồng hồ. Ông nhớ hồi ấy dòng sông còn bao dung, ban cho con người rất nhiều tôm cá. Và con người cũng đón nhận vừa phải, cá nhỏ thì thả lại sông, bắt đủ một buổi “kiếm cơm” là trở về. Người xưa không nghĩ đến việc giăng điện vào lưới hay bẫy thuốc nổ trên sông. Họ cũng kiêng nể thủy thần, không dám làm điều gì sái quấy với thiên nhiên. Vậy nên cá con, cá nhỏ, hay cá quá to, cá lạ, đều được thả về sông. Nếu cá chết ngạt thì đem chôn tử tế chứ không ăn. Người miền Tây Nam bộ thuở sông mẹ hiền hòa, họ cũng hiền hòa theo; thuở thiên nhiên bao dung, họ cũng rất đỗi hào sảng.

Còn bây giờ, thiên nhiên ngày một khan hiếm tôm cá. Đó cũng bởi con người ngày càng tận dụng mọi phương thức để có thể đánh bắt được nhiều nhất, bất kể nhỏ to lớn bé, bất kể cá ông, cá cha, cá mẹ hay cá con...

Ông già giăng câu kể, hồi nhỏ mỗi lần nấu ăn, má ông chỉ lựa cá đã trưởng thành. Bà giải thích, ăn ít sinh mạng, để ít mang tội với đất trời. Bữa cơm nào cũng vậy, hễ ăn xong, bà lại chấp tay xá, như cảm ơn thiên thiên, vái sinh mạng cá tôm đã cho bà bữa cơm này. Lòng người ngày xưa có nhiều ràng buộc, họ không nỡ và cũng không dám giết nhiều sinh mạng, dù đó là con cá con tôm. Bây giờ, mỗi lần nhìn cháu con mua bầy rồng rồng về kho tiêu đãi bạn, gọi là đặc sản miền Tây, lòng ông già lại thấy buồn buồn.

Lôi chiếc xuồng cui ra dặm vá lại mấy chỗ, phơi tấm lưới trước sân, biết là nhớ nghề nhưng con cá con tôm có còn về đến đoạn sông này, để cho ông giăng một hai mẻ lưới mà nhớ về ngày xưa cũ? Ông không chắc được, chiếc xuồng cui đã vá xong hơn tháng, vẫn nằm lim dim dưới con nước ròng tới chân chiếc cầu ván nhỏ trước nhà. Lục bình trôi lờ đờ như mặc kệ con nước có về hay không. Những khe đất hở mòn mỏi chờ phù sa về lấp lại. Ông già hỏi: “Lũ không về, sông không xoáy cuộn mà sao đất lở dữ vậy bây?”, nghe xốn xang như có hạt cát từ phía sông bay vào khóe mắt.

Những đập nước đè lên từng khúc sông, những cái vòi thủy quái vơ vét cát giữa dòng, những chiếc ghe chở đầy lưới điện, những loài cá tôm từ lâu mất tích ngay trên con sông quê bao đời hiền hòa... Lòng người hay lòng sông? Ai trở mặt với ai mà mùa nước về ngày một lạnh lùng, kiệt quệ?

Theo Kinh Tế Thời Báo